Əli Novruzova deyə bilmədiklərim və ya 'Qaçış 'ın müdafiəsi

Qaçış haqda ilk tənqidi və babat yazını Əli yazdı. (Ümid edirəm sadəcə adını çəkməyimdən inciməz. Hər nə qədər də o, mənim təxəllüsümə, ümumiyyətlə təxəllüslə yazmağıma ironiya etsə də, mənim onun sadəcə adını yazmağım səmimiyyətdən doğur). Deməli belə. Əli bloq yazısının başlanğıcında təqdimatın keçirildiyi məkana və dost-tanış söhbətinə ilişir. Əli, təqdimatın party şəklində pubda təşkil olunması fikri mənim idi. Hələ ağlı başında olmayan bir gənc kimi sıxıcı kitab təqdimatı olmasını istəmədim. İntellektual mühitlər hər nə qədər intellektual olsa da, bir o qədər sıxıcı olur. Xüsusən də, əgər müəllif özü orda yoxdursa. Həm gələnlərin əylənmək kimi bir hüququ var deyə düşündüm. Ona görə bu fikrə gəldim. Dost-tanış da elə bir şeydir ki, ora gələnlər hamısı bir-birinin tanışı olur. Ora nə qədər yad adam gəlir və ya başqa bir sual: dostluğumuzda kitaba maraq göstərən, adını eşitmədiyi birinin kitab təqdimatına gələn neçə nəfər kənar adam tapa bilərdim(n)? Təxəllüs barəsində isə iradları qəbul etmirəm, ya da nə bilim. Necə istəsən, elə başa düş. Sürgün olunmuş, dağın başında inanmadığımız taleyin ümidinə buraxılmış adamın başqa şansı yox idi təəssüf ki. Kafka deyirsən, Bukowski deyirsən və Dostoyevski deyirsən. Kafkadan 'atama məktublar'dan başqa, əsər oxumamışam, Bukowskidən heç nə oxumamışam, Dostoyevskinin isə adını çəkdiyin məlum əsərinin üzünü açmamışam. Yəni onlardan təsirlənməyi qoyaq bir kənara. Tükəzban deyirsən, mən də sənə həyatın reallığıdır deyirəm. Bəyəm, günümüzün ən çox müzakirə olunan məsələlərindən biri deyilmi cazibədar qızların Tükəzban çıxmağı? Digər sevgili məsələsində uzunçuluq və banallıq etdiyimi qəbul edirəm, yerdən-göyə qədər haqlısan. Sentimentallıq məsələsinə gəlincə, bu ölkədəki vəziyyətə görədir. Ki, bu da bəzi yerlərdə açıq-aşkar göstərilib. Və şəxsi bədbinliyi tənqid edirsən. Belə bir adam tanıyırdım. Kamyunun 'yad'ındakı cənab Merso kimi biriydi. Bir az onun prototipini yaratmaq istəmişəm. Bir az da ,yəqin, əsəri yazanda o vaxtıma düşüb :)) pivəxana söhbətinə gəlincə, dövrümüz belədir, məni qınama :P keçək təmasül alətinin qalxmaması və bunun bədbinlik, kədər gətirməsi. İnsafın olsun, Əli Novruzov. Niyə axı malı mala qatırsan, kitabda bu əlaqəni göstərən ən xırda cümlə belə yoxdur. Çində bir adamı ildırım 6 dəfə vurmuşdu. Yəni adamın bəxti belə gətirib. Orda tənasül söhbəti də belə bir şeydir. Amerikano söhbətinə də bir açıqlama verim, keçərik arxa qapaq fotosuna. Bir kafe var Axundov parkının yanında. Adını unutmuşam. Çünki bura gələndən beynimdə çox şey silinib, yadıma sala bilmirəm. Hə, bax həmin kafedə amerikano içirdim. İçinə də şəkər qatırdıım həmişə. Onda vallah köpüklənirdi :D :P Arxa qapaq fotosundan isə xəbərim yoxdur. Üz qapağı mənim fikrimdir, arxadan xəbərim yoxdur :D fahişə sözü sentimental səslənirsə, bunun da günahı məndə deyil. O cümlə başqa şeydən xəbər verir. Bu qədər, Əli. Tənqidlərinə və ümumiyyətlə tənqid yazdığına görə sənə hədsiz minnətdaram. Qayıblara qarışan yazar ikinci dəfə sənin qarşına ikinci kitabla çıxacaq. Ona da tənqidi yazını gözləyəcəm. Tənqid inkişafdır və ən əsası tənqid mənim üçün gücdür. Çox sağ ol ki, məni güclü etdin. 

Adamlar və imtinalar

"Məncə, siyasi baxışlar adam haqqında tam təsəvvür verir. Siz mənə yalnız nə fikirləşdiyinizi və nə hiss etdiyinizi deyin, mən sizə etiqadınıızın nə olduğunu söyləyim. Adam həyatının ilk günündən hansı cəmiyyətə və partiyaya mənsub olursa-olsun, onun xarakteri gec-tez tərbiyəsi olan zehniyyət və əqidəyə qalib gələcəkdir. Deyin görüm, insanpərvərlik və nəciblik məfhumlarına yabançı olan bir dövlət quruluşunun mövcud olması ilə sakitcə razılaşan bir adamdan yaxşı bir şey gözləmək olarmı? "

İlk tullanışım. Boğulmağı ilk dəfə dadıram

Bu gün bir başqa oldu. Yaxşı, ya pis, deyə bilmərəm, amma başqa cür oldu. Elminlə getmişdik çimməyə. Burda nə dəniz var, nə də şəlalə. Bir Kür çayımız var qarşısını kəsib SES düzəltdikləri. Kür də anadan travamlı doğulan ərköyün uşaq kimi beyni çönəndə hər il bir neçə nəfəri öz qaranlığına qərq edir. Mənim kimi güc-bəlayla üzən adam ora gedərmi? Təbii ki, yox. Çünki sahildə üzdüyün halda su səni sahildən uzaqlaşdırır, bundan başqa dibi çuxurlarla doludur. Biz də getdik kanala çimməyə. Qoca kişilər demiş: kopoğlunun ssri-si. Nəhəng turbalarla suyu uzaqlardan çəkib gətirir, turba qonşu kənddən keçir. Əkin sahələrinə yaxın yerlərdə artıq kanala açılır. Kanal yeraltı turbalara keçir, yolun altından keçir və yenidən hündür təpəliyin içində olan kanala açılır. Buradan da su platinası deyilən yerə axır. Suyun sonrakı taleyi haqda isə xəbərim yoxdur. Zatən söhbətimin mövzusu da bu deyil. Həmin o ikinci kanalın kənarları sovet dövründə sementlənib. Bura mənim üçün xüsusi məna kəsb edir. Həyatda səhvlərinə baxmayaraq sevdiyim tək-tük insanlardan olan babamla uşaqlığımda bura gəlirdik. Sizin eşşək arabası, bizim eşşək daşqası dediyimiz şeylə. Prinsipcə eynidir. Yəni söz birləşmələri sinonimdir. Daşqadan daşqaya da fərq var. Eşşəkdən eşşəyə olduğu kimi. Daşqa var dörd təkərlidir. Adətən, belə daşqaların təkəri dəmirdən olur, eşşək üçün onu çəkmək müsibətdir, amma aşma təhlükəsi azdır. Bu, bir az demode buraxılışdır. Həmin vaxtlar artıq daşqaları iki təkərli etmək dəbiydi. Təkərləri maşın təkəri olurdu. Eşşək qaçır hətta. Amma aşma ehtimalı çox olurdu. Babam da həmin vaxtlar təzəcə yeni model daşqa düzəltdirmişdi. Rəhmətliyin beynini gecə-gündüz yemişdim. Çünki eşşəyə yazığım gəlirdi.
Sizə danışıram 3-cü sinifdə oxuduğum vaxtlardan. Atam həbsdə idi. Ata tərəfim zırrama. Ona görə də yayda anamın atasının yanına gedirdim. Mənim üçün həmin babamın yanına getmək şəhərdən kəndə gedən uşağın hissləri qədər sevincli idi. Baxmayaraq ki, bir kənddən o biri kəndə gedirdim. Cəmi 5 kilometr. Ancaq bəzi şeylər məsafə ilə ölçülmür. Yaxınlıq, özünü rahat hiss etmək başqa şeydir. Bunu başqa bir misalla da göstərmək istərdim, ancaq qorxuram sevgilimin anası bunu oxuya, poxa keçim. Oturmuşuq oturduğumuz yerdə. Nəysə. Söhbətdən yayınmayaq. Həmin vaxtlar bu kanala həsrətlə baxırdım. İndi görürəm ki, 10 yaşlı uşaqlar kanalda təkbaşına çimir. O vaxtlar belə şey qəbul edilməz idi. Bir çox şey kimi.
Babam xətrimi çox istəyirdi. Bir dəfə bütün qadağalara tüpürüb demişdi get çim. Yanımda da əkin yerindən qonşu olan Röyal adlı oğlan. Onda o, 9-da oxuyurdu. Ən əsası da üzə bilirdi. Həmin vaxt çimmək 15 dəqiqə filan çəkmişdi.
Indi 14 illik aradan sonra mən yenə burdayam. Xatirələr dipdiri. Hətta kanalın üstündən əkin yerinin kənarındakı ağaclara baxıram. Söyüd, tut ağacları. Arx da yenə eynidir. Dayım bu yeri satıbmı, bilmirəm. Heç maraqlı da deyil. Əsas olan budur. O yer heç yerə qaçmır.
Kanala çatmamış soyunuram, paltarları bir kənara tullayıb ehtiyatla suya girirəm. Su soyuqdur. Yavaş-yavaş, ayağımla qabağı yoxlaya-yoxlaya irəli gedirəm. Qorxuram. Amma suyun ortasına çatıram, su isə sinəmdən aşağıdır. Bir vaxtlar boğulmaqdan qorxduğum kanalın bu yeri necə də dayazıymış. Bu gün fərqli bir şey etmək istədik. Kanalın ən hündür yerindən ən dərin yerinə tullanmaq. Üzmə bilməyən adamlar 4 metr hündürlükdən 4 metr dərinliyə tullanmaq istəyirlər. Bizə dəlilik kimi görünür. Sementin üstündə çılpaq ayaqları ilə qaçan on beş yaşlı uşaq bizə ürək-dirək verir. Özü yuxarı qalxır və  ordan hoppanır. Ən hündür yerdən ən dərin yerə. Ona nə var, o üzməyi bilir. Biz isə bilmirik. Sonra bir də tullanır. Dil boğaza qoymadan danışır, ürəkləndirir. Nəhayət ora qalxıram. Arxamca da Elmin. Aşağı baxanda gözlərim böyüyür. Uşaq mənə sağ tərəfi göstərir: "Bax, ora tullan. Dayazdır, ayağın quma dəyəcək. " Mən isə qorxuram. Yox, ayağım quma dəyəcək, qırıla bilər, tullananda ayağım betondakı armatur çıxıntılarına ilişə bilər. Hətta külək məni betona çırpa bilər. Elmin məndən cəsarətli çıxır. Mən risk etmək istədikcə həyəcanlanıram, qışqırıram. O isə arxaya gedir və qaça-qaça gəlir. Bir an tərəddüd edir. Ancaq artıq gecdir, havada tərəddüd fayda vermir. Suyun səsi və o, suyun üzündədir. Ortaya tullandı, amma qaça-qaça gəldiyinə görə qabağa atdı özünü. Suyun dayaz yerinə. Elmini ikinci dəfə tullanmağa razı salıram. Bir az sağ tərəfə gedib ən ucda dayandım. Və özümü atdım. Havada olduğu vaxt ərzində qəribə hisslər yaşayır adam. Bunu hər gün təkrarlayan uşaqlar bu hissi yaşaya bilməz. Ya öyrəşiblər, ya da ki, hisslərin təsvirinə, dərkinə ayıracaq vaxtları yoxdur. Qorxu böyükdür. Geri dönüş yoxdur. Bu haqda düşünmürsən də. Heç suya dəyəndə nə olacağı barədə də. Bilmirsən heç nəyi. Suya dəyən anda içini ölüm qorxusu kəsdirir. "Gərək etməyəydim" hissi, ya da poxa keçdim fikri. Dibə batırsan. Ancaq bu dib deyil. Ayağımla oğlanın dediyi qumu axtarıram. Qum isə yoxdur. Səhv yerə tullanmışam, deməli. Əsas məsələ yuxarı qalxmaq və yeri təyin etməkdir. Dayaz yer uzaqdır. Su məni bir də udur. Xayalarım qamçılanmış kimidir. Amma ağrıdan bağırmaq sonranın işidir, su udmamalıyam və təntiməməliyəm. İkinci dəfə çıxanda yuxarı baxdım. Oğlan orada oturmuşdu. Amma mənə kömək edəcəyini demişdi. Yenidən suyun dibinə gedirəm. Qorxumdan gözlərimi də yumuram hər dəfə. Bu dəfə suyun üzünə qalxanda əllərimi məqsədsiz şəkildə yellədirəm suyun içində. Axına kömək etmək üçün. 5-6 metrdən sonra su dayazlaşacaq. Artıq boğulmaq və suyun üzünə çıxmaq adi gəlir. Əsas olan su udmamaqdır. Xayamın ağrısı güclənir. Suyun dayaz yerinə çatanda qışqırıram, suyu söyürəm. Kənd uşağı üçün isə bu adi mənzərədir. Burda çox şey görüb o. Onu özündən böyüklər ən dərin yerə atıblar, suda boğmağa çalışıblar. Zarafatla. Mənim boğulmağım da bir zarafatdır onun üçün. Üzməyi öyrənməyimi istəyir. Sudan kənara çıxanda xayamın ağrısı azalmışdı. Amma hələ ürəyim şiddətlə döyünürdü.

P.S. Tullandığımız yer şəklin
sağ yuxarı tərəfi idi. Şəkildə ora uzaq və məsum görünür. Eni 20 metrə yaxındır. Beton divardan 8-9 metr məsafə 2 metrdən çox dərinliyi var. Mən düz dibə, 4 metr dərinliyə düşmüşdüm.

Çe Gaveranın son sirri

İlk olaraq onu deyim ki, ilk dəfədir ki, telefonla bloq yazısı yazıram. Bu, bilirsinizmi, nəyə bənzəyir? Çap maşınında yazmağa. Çünki yazdıqca eynən ondakı kimi telefonun ekranı soldan sağa sürüşür, və ya əksinə. 

Şəkildəki kitabı Şəmkirdəki Heydər Əliyev mərkəzindən götürmüşəm. Bəli, orda iyirmi minlik kitabxananı görəndə mən də sizin qədər təəcüblənmişdim. Hələ burda Ağalar Məmmədovun, Sartrın, Rasim Qaracanın, Voyniçin kitablarını görəndə gözüm kəlləmə çıxmışdı.Şəxsiyyət vəsiqəsini qoymaq şərtilə 15 günlük götürülməyə icazə verilən 3 kitabdan biri Çe Gaveranın son sirri oldu.
Söhbət Məhəmməd Süleymanovdan gedirsə, google mütləq açıq olmalıdır.
Bəzən bir cümlədə iki dəfə google lazım olur. Təbii ki, yadımda qalmayan şeylər çox olur. Ancaq bu məni həyəcanlandırmır. Gəncəm, qarşımda hələ uzun bir ömür var. Oxumaqla keçəcək ömür. Çox güman ki, bu templə getsəm, ordakı məlumatların bir çoxundan hali olacam. Ancaq indi yadımda qalmırsa, bu, fəlakət deyil.

Kitab Məhəmməd Süleymanovun ayrı-ayrı vaxtlarda yazdığı məqalələrin toplusudur. Ancaq məqalələr elə nizamlanıb ki, kitab adama dövrlərin müxtəlif ölkələr üzrə təsviri təsiri bağışlayır. Kitab Çe ilə başlayır. Bu gün də Sol inqilabının üzü olan Gevara ilə. O, kapitalizmə qarşı vuruşurdu. Ancaq indi onun şəkillərindən, onun haqqında çəkilən filmlərdən, reklamlardan ən çox pulu da elə kapitalistlər qazanır. Kapitalizmin çirkinliyi də bəlkə elə burasındadır. Pul gətirən hər şey yaxşıdır. Düşmənləri olsa belə. Bəlkə də, yaşamağın vacib qaydasıdır. Gəlir üçün mümkün olan hər şeyi etmək. 

Naməlum saxtakar - ən yaxşı filmlər seriyasından iki film

Bəzi filmlər var ki, adamı baxdığı müddət ərzində bütün beynini alt-üst edər, həyəcanlandırar, dırnaqlarını yedirər. Məsələn, detektiv, adrenalin filmləri. İran inqilabından və molla rejiminin hakimiyyətə gəlməsindən sonra Kanada səfirliyində sığınacaq tapıb gizlənən altı amerikan diplomatının xilas edilməsindən bəhs edən “Argo” filmi belə filmdir. Ssenari filmin baş rol oyunçusu Ben Affleckindir. Bir də başqa cür filmlər var. İnsanın beynini uzun müddət məşğul edən. Mənim iki belə filmim var. O filmlərin insan üstündəki təsirini ifadə edəsi olsam, sizə deyərəm ki, düşünün. Düşünün, ya da xatırlayın (başınıza gəlibsə, xatırlayın, gəlməyibsə, düşünün, təsəvvür edin), pulunuzun qurtardığı vaxtlarda yuxuda çoxlu pul görürsünüz. Həmin gün insan hallı gəzir, elə bil nəsə gözləyir. Yuxu o qədər təsirli olur ki, adam niyəsə pul tapacağına inanır. Ya da unuda bilmədiyin sevgilini yuxunda görürsən. Ancaq onun üzü. Başqa heç nə. Və həmin günlərdə sənin üstünə xoş bir ağırlıq çökür, başın dumanlı olur.

Keçək ilk filmə. Filmin orijinal adı Boy A. Türkçə dublyaj axtarmaq istəyənlər üçün “İsimsiz çocuk”. Bu filmi siyahıma daxil edəndə və baxmaq fikrinə düşəndə imdb-də bir də göz atdım. Filmə xal verənlərin sayı az olsa da, reytinqi yaxşı idi. İngiltərə istehsalı olduğuna görə ürəyimdə dedim ki, yəqin, Hollivud kütləsindən uzaqdır, diqqətdən kənarda qalıb. Və ərinmədim filmə baxdım. Film bir oğlanın həytından bəhs edir. Keçmiş və bu gündən parçalar növbəli şəkildə tamaşaçıya göstərilir. Bir oğlan kişiylə danışmağa başlayır. Məlum olur ki, kişi onun himayədarıdır. Oğlan isə artıq yeni bir həyata başlayır. Onun adı da yenidir. Himayədarıyla birlikdə özünü yeni ad seçirlər. Yeni ev, yeni iş yeri, yeni sevgili. Sevgini ilk dəfə dadan o və sevgini bir neçə dəfə gecəlik dadmış bir qadın. Oğlanın beyni qarışıqdır. Keçmişindən tam qopması nəticəsində o artıq bu dünyada yenidir. Sevişməyi başa düşmək istəyir. Və sevgini, sevişməyi hamıya məlum olan kimi yox, özü başa düşdüyü kimi yaşamaq istəyir.

 Beynimizdə belə bir sual yaranır. Axı qəhrəmanın, yəni indiki bu cavan oğlanın keçmişlə əlaqəsinin itməsinə səbəb nədir? Niyə hər şey sıfırdan başlayır? Rejissor isə tələsmir.

Paralel olaraq oğlanın keçmişini göstərir. İki balaca uşaq. Rejissor qəhrəmanın uşaqlığına qayıdır. Keçmişdə hadisələr həmin məlum hadisəyə doğru istiqamətlənir. İki nadinc uşağın ümumi xarakteriskasını göstərir. Daha nadinc olanın digərinə örnək olmasını. Hətta bizim balaca qəhrəmanın (balaca qəhrəman - qəhrəmanın balacalığı, uşaqlığı) öz dostunun xətrinə dələduzluqlar etməsinin şahidi oluruq. Kiçik oğurluqlar, uşaq nadinclikləri. Hadisə yavaş-yavaş əsas qırılma nöqtəsinə doğru cərəyan edir. Bu məsələni danışmayacam. Filmdə sizin üçün də maraqlı nəsə qalmalıdır axı. Və həmin hadisədən sonra uşaqlardan birinin taleyi ölüm olur. Digəri isə hər şeyi sıfırlayır. Gerçəkdən sıfırlayır. Kubrickin  “A clockwork Orange” filminə baxdığınızı deyin mənə. Ya da Nitşenin “Zərdüşt belə deyirdi” kitabındakı bir məşhur sitatı anladığınızı: “Yaxşılıq qədər pislik də vacib əməldir. Kim ki, daima yaxşıdır, o, riyakardır. İnsan daima yaxşı ola bilməz. Həyat üçün bəd əməllər də vacibdir.” Durub məni səhv çıxartçaq fikrinə düşməyin ki, a bəy, Nitşedə sözbəsöz belə bir şey yoxdur axı. Mən təqribi dedim. Nəysə. Qayıdaq Kubrickə. Həmin filmdə də pislik, bəd əməllər etmək, özünü zor tətbiq edərək müdaifə etmək qabiliyyəti əlindən alınmış birinin acı faciəsi göstərilir. Bizim filmdə də eyni ssenari təkrarlanır. Səbəb himayədarın oğlunun qısqanclığıdır. Qəhrəmanımız ard-arda uğurlar qazanır, artıq həyatda özünə yer tutmağa başlayır və ara-səra öz himayədarıyla görüşür. Ata artıq bizim qəhrəmanı oğlundan daha çox sevməyə başlayır. İşəyaramaz oğluna onu örnək göstərir. Oğul isə fəlakət törədir. Tək edilməli olmayan şeyi edir. Atasının komputerindən oğlanın gerçək kimliyini tapır və bunu ictimaiyyətə yayır. Cəmiyyətdə yeni bir adla hər şeyə yenidən başlayan oğlan artıq keçmişiylə ittiham olunmağa başlayır. Ancaq özünü müdafiə edə bilmir, əlindən yamanlıq gəlmir. Həm də gücsüz və zəifdir. Hər şeyini itirməyə başlayır. Hər gün evində gecələdiyi sevgilisi tərk edir, işindən atılır, insanlar üstünə cummağa başlayır. Tək yol var, o da ölüm. Xəyalında sevgilisiylə vidalaşır və onun üçün çox aqressiv olan bu dünyaya əlvida deyir.

Filmin premyerası 4 sentyabr 2008-ci ildə keçirilib. Film düz 12 mükafata layiq görülüb. BAFTA mükafatlarından “ən yaxşı aktyor” , “ən yaxşı rejissor” , “ən yaxşı dram musiqisi” və s.

Baş rolları Andrew Garfield, Peter Mullan, Shaun Evans oynayıb. Rejissor isə John Crowleydir.



Keçək ikinci filmə. Bu gün (dünən) 40 yaşı tamam olan Ancelina Colinin baş rolda oynadığı Changeling (Saxtakar) filmi. Changeling sözü ingiliscədə kiçikliyində dəyişdirilən uşaq demək olsa da, türkcəyə filmin adı “Sahtekar) kimi çevrilib. Film köhnə Amerikada telefonçu qadının həyatından bəhs edir. Qadının bütün ümidini bağladığı yeganə oğlu bir gün oğurlanır. Və elə o illərdə gücüylə öyünən və sonsuz hakimiyyətə malik olan amerikan polisi işə qarışır. Qısa müddət sonra qadının oğlunun tapıldığı barədə xəbər verilir. Oğlunun gələcəyi qatar stansiyasına gedən qadın isə oğlunun əvəzinə bir başqa uşaq görür. Polis səhv edib. Daha doğrusu, məsələni tez-bazar ört-basdır etmək üçün kimsəsiz bir uşağı qadının uşağı olaraq təqdim edib. Qadın isə bunu heç kimə isbat edə bilmir. Məsələ, hətta o həddə çatır ki, qadın uşağın onunku olmadığını isbat etmək üçün polislə toqquşmalı olur və nəticədə qadına dəli damğası vurub dəlixanaya atırlar. Ancaq məndə belə bir fikir formalaşıb ki, Amerikanı demokratiyanın beşiyi edən yolda məhz cəsarətli adamların böyük rolu əvəzsizdir. Burda qadına ancaq bir keşiş inanır. Çünki o, polis qudurğanlığından xəbərdardır və var-gücüylə polisin qeyri-məhdud hakimiyyətinin qarşısını almaq istəyir. Qadın uşağa başqa biri olduğunu etiraf etdirə bilsə də, bunu sübut edə bilmir. Keşiş isə onun dadına çatır. Qadının oğlu oğurlanıb və digər oğurlanan uşaqlarla bir evdə saxlanılır. Filmdə bunlar ancaq danışıq olaraq keçir. Və uşaqlardan bir neçəsi qaçmağa müvəffəq olur. Həmin uşaqlardan birinə isə qadının oğlu kömək edir. Məsələ aydınlaşır, polis hakimiyyətinə son qoyulur. Ancaq qadının oğlu tapılmır. Ümid işığı isə var. Çünki oğlan xilas olub və anası əmindir ki, bir gün oğlu onun yanına qayıdacaq.

Filmin rejissoru əjdaha Clint Eastwooddur. Rolları isə Angelina Jolie və John Malkovich kimi əjdahalar oynayır. Filmin premyerası 31 oktyabr 2008-ci ildir.  Filmin 11 mükafatı var və 47 mükafat üzrə namizəd göstərilib.

Hər iki film haqqında mən qısadan da qısa izahat yazdım. Əsas işi sizi buraxdım. Sizin işiniz baxmaq və zövq almaqdır. İstəsəniz təəssüratlarınızı bölüşə, ya da gizlədə bilərsiniz. Hər bir halda əsas olan filmlərdən zövq almaqdır. Buyurub baxa bilərsiniz :)

Susqunluğun anatomiyası (qeydlər)

Vatslav Havel çex yazıçısı, dissidenti və dövlət xadimidir. Və Havel 1989-da demokratik dəyişiklikdən sonra Çexoslovakiyanın ilk prezidenti olub. Bu, onun azərbaycan dilinə tərcümə olunmuş ikinci kitabıdır. Kitab özü mütləq oxunmalıdır. Mən ordan ancaq elə qeydləri seçib yazmışam ki, bu, bizə aiddir. Senzura əlimi-qolumu bağladığına görə mən bu haqda çox şey yaza bilmirəm, güc sizin üstünüzə düşür. Oxuduğunuz hər qeyddə bizim ölkəylə müqayisələr aparmalı və ordakı halın bizdəki hansı vəziyyət olduğunu tapmalısınız. Kitab tutduğu yolda inamını, savadını və gücünü artırmaq istəyən insanlara şiddətlə tövsiyə olunur.

Maqa!

Maqa,

Sənə məktub yazıram

Yazıram ki bağışla...

Belə bir xalq mahnısı var. Düzü, heç xalq mahnısı olub-olmadığını da dəqiq bilmirəm, bunun heç o qədər də fərqi yoxdur. “Sən mənim könlümə elə düşmüsən, xəstənin könlünə nar düşən kimi...” Məhəmməd də dünən mənim yadıma belə düşmüşdü...

Dünənki növbətçiylə lap çoxdan tanışıq. Mülki vaxtlarda eyni yataqxanada qalmışıq. Yataqxanada da kimin nə mal olduğu tez bilinir. O vaxtkı şan-şöhrətim gedib ona da çatmışdı ki, belə bir adam var və müxalif biridir, filan. Ona görə də hələ şəxsi tanışlıqdan qabaq onun hörmətini qazanmışdım. İndi də burda o naryadıydı, mən də evdə işıq olmadığına görə gəlmişdim. Bir az ayaqüstü söhbətdən sonra otağa qalxıb telefonla qurdalanmağa başladım. 12-ə qalmış söhbət etmək üçün yuxarı zəng edib məni çağırtdırdı. Dedi “otur burda gözlə, tualetə dəyib gəlirəm.” Gözətçi otağında oturub onu gözləyəndə içəri girən adamların ayaq səslərini eşitdim. Rəis də tuaetdən çıxmışdı. Dəhlizdə görüşdülər. Onlar zabit yoldaşıydı. Başladılar ordan-burdan söhbətə. Gələnlərdən üçüncüsü qiyabi tanış kimi ən sonda danışmağa başladı. Dedim ala bu ola bilməz. Başımı balaca nəfəslikdən çıxarıb gözümü həmin adamın üzünə dikib eləmədim. Səs Məhəmmədin səsiydi. Eyni onun kimi danışırdı. Məhəmmədin səsini eşidənlər bunu daha yaxşı bilər. İndi onun səsini xarakterizə edəcək qədər söz bazam yoxdur. Məhəmməd kimi o da təmkinlə danışırdı. Onun da səsində çılğınlıq var idi. Məhəmmədin bu təmkinliyində nə qədər çılğınlıq olduğunu da tanıyanlar bilir. Adam var sözləri üyüdüb tökür, adam da var vurdum duymaz. Məhəmmədin danışığında isə həmişə partlamağa hazır barıt hiss olunurdu. Həmin adamın üzünə baxmağa cəsarət etmədim, çünki qorxurdum ki, üzü onunkuna oxşamaya. Bu da cəhənnəm, əclaf bir üz ifadəsi ola bilərdi. O danışırdı. Naxçıvanda qar uçqunundan, uçqun altındakı 3 hərbçidən birinin bu olduğundan, təkcə onun sağ çıxdığından. Deyir qarı qucaqlayıb yığdım altıma ki, üstümdə ağırlıq eləməsin. Qarın altından çıxan kimi də o birilərinə zəng etdim. Zəng çatmırdı. MAXE-nin papağı düşən yerdə qarı eşələməyə başladım, amma əllərim donurdu, dərin qaza bilmirdim. Gücüm çatdığı qədər hər yer axtardım, alınmadı. Sonra xilasetmə gəldi, MAXE-nin meyidini həmin gün, o biri zabitin meyidini üç gündən sonra tapdılar. Onlar gələnə kimi də mən dayanmadan hər yeri ələk-vələk elədim.

Həmin gün onun yarımcan hala düşdüyü hiss olunsa da, qətiyyən bundan danışıb özünə diqqət çəkmədi, onun gözlərində iki yoldaşının ölümünün ağrısı duyulurdu. “Yaxşı qurtarmısan” , “Allah qurtarıb” kimi ifadələrə də laqeydcəsinə susdu. Bu, elə bir vəziyyətdir ki, insan sağ qaldığına sevinə bilmir.

Mən ona qulaq asdıqca Məhəmməd gəlib durmuşdu gözümün qabağında. Adamın üzünü görmürdüm, ona görə danışanın Məhəmməd olduğunu xəyal edirdim. Lənət olsun! Bu bilirsiniz, necə bir hissdir?! Məhəmməd dəhlizdədir, mən ayağa durub otaqdan çıxsam, onu görəcəm, o da məni görəcək , gözlərimiz parıldayacaq, qucaqlaşacağıq. Amma çıxmırdım. Çünki gerçək olmadığını bilirdim, ancaq özümü aldatmağıma da heç nə mane olmurdu.

Məhəmmədi 2012-nin yayında tanımışdım. Bu, Nidanın xoşbəxt vaxtlarıydı. Tanışı Rəşad Həsənova bağ evini müvəqqəti vermişdi. Ev Hövsanda, dənizin 20-30 metrliyində yerləşirdi. Nidanın yay kampı bu evdə keçdi. Üçgünlük kampın birincü günü oyananda otaqların birində yata birini gördüm. Məhəmməddir dedilər. Gecələr oyaq qalır, ona görə də gec oyanacaq dedilər. Nizamidəki “Beşmərtəbə” marketində satıcı işləyirdi. Axşam 9-dan səhər 8-dək. Sonra dabanbasaraq qaçırdı bura, bir az yatırdı. Oyananda xüsusi tanışlığımız olmadı. Sadəcə, ümumi söhbətlərdə iştirak etdik. Əsas tanışlığımız Nidanın eyni işi ikimizə verməsi vaxtı oldu. İşi bilənlər bilir, bilməyənlər də yaxşı ki, bilmir. Qəflətən zəng edib dedilər ki, Ümid, Məhəmmədlə filan işi görəcəksən, əlaqə saxlayın. Nömrəsini göndərdilər və görüşdük. Rəsmi tanışlıqlar bizə görə deyil, ona görə də onunla on ilin tanışları kimi salamlaşıb başladıq layihə haqqında danışmağa. İş boyunca bir il ərzində həftədə 2-3 dəfə görüşdük. İşin detallarını açıqlaya bilmədiyimə görə senzura edirəm özümə, ancaq xatirələri yazmaqla yetinməliyəm. Mən ilk dəfə ondan eşitdim Bakuninin, Çomskinin adını, anarxistliyin nə olduğunu. Hətta bir dəfə divara anarxizmin işarəsini çəkib işin-gücün arasında dirəşmişdi ki, mənim şəklimi çək. Sonra ailələrimiz haqqında danışırdıq. Onun atası haqda danışdıqlarına səsli gülürdüm, mənim xatirələrim isə ancaq onun mənə “göt oğlu” deməsinə səbəb oldu. Para babası mən olurdum. Xəsislik etməyə çalışırdım. “Sən öl, pulum yoxdur, 5 manatla bir həftəni yola verməliyəm!” deyirdim. “Sikdir də, Ümid. Sən bir günü belə yola verə bilməzsən. Di get siqaret al.” Qırmızı vinston çəkirdik. Bir neçə dəfə bizi şəhərdə babat qovalamışdılar. Məndən sürətli qaçırdı. Arxaya qalırdım həmişə, canıma vicvicə düşürdü ki, tutacaqlar məni. Qışqırırdım ki, ay oğraş, məni də gözlə. Bu qədər siqaretə rəğmən bu, nə sürətdir? Mitinqdə də bu sürətlə qaçmışdı, mən isə ayağım sürüşüb yıxıldığıma görə yaxalanmışdım. Həmin gün ,deməli, Məhəmməd qaçır, qabaqda da başqa bir nidaçı, adı da Caviddir. Cavid Məhəmmədi tanımayıb, elə bilib mülki geyimlidir. Məhəmməd polisdən qaçır, Cavid Məhəmməddən. Polis heç birini tuta bilməmişdi. Deyirdi ki, sən də uşaq vaxtı atandan qaçsaydın, indi mənim kimi olardın. Kişi haqqında çox danışırdı. “Bir dəfə məni yenə vurdu. Dedi səni öldürəcəm. Gözlədim ki, hirsi soyusun, amma soyumurdu. Dedim ala bilirsən, nə var? Öldürmək elə olmur, belə olur və başladım başımı divara çırpmağa. Kişi gördü ki, yox, bu xiyar o xiyardan deyil. Məni hop götürüb atdı otağın o biri küncündəki divanın üstünə.” Bir dəfə də, 8-də oxuyanda qaçıb Bakıya gəlmişdi. Atası yenə vurmağa başlayıb, bu da kişinin üzünə deyib ki, sikim sənin ağzını, göt oğlu. Və dabanına tüpürüb birbaşa qaçıb avtovağzala. Üç gündən sonra tapmışdılar. Uşaq vaxtı ipəyatmaz biri olmuşdu. Heç indi də boyun əyən biri deyil. Deyirdi ki, bəy, mən şeyimin üstünə filankəsin adını da yaza bilərəm, heç kim məni qınaya bilməz. Gənclik belə olmalıdır. Mən universitetin bitməyini gözləyirəm, ondan sonra nələr edəcəyimi görəcəksən. Arzularından danışırdı. Gözləri elə parıldayırdı ki, adam fərəhlənirdi. 4-5 saat dayanmadan kilometrlərlə yol gedirdik, amma gəl ki, yorulmurduq. Və Krevetkanın köhnə vaxtlarıydı. Oturub-durduğumuz yer ora idi. Orda o vaxtlar bir qız işləyirdi. Döşlərinin yarısı çöldə idi. Həm də qəşəng idi. Məhəmməd deyirdi ki, onu sevirəm. Biz də onun yanında gözaltı süzürdük qızı.

Bir də dayanmadan Beşiktaşın, Fənərin, Qalatasaryın himnlərini oxuyurdu. Həm Beşiktaşın himnini oxuyurdu, həm də qalatasaraylıların Beşiktaşla məzələnmələri haqqındakı himni. O qədər oxumuşdu ki, mən də əzbərləmişdim. Ara-sıra Nidanın himnini yolboyu oxuya-oxuya gedirdik.

Onların həbsindən 2 ay qabaq idi. 12 yanvar aksiyası. Birdən kütlə başladı “şəhidlər ölməz, vətən bölünməz” şüarı deməyə. Hənanın yeri deyildi. Etiraz mitinqi dəstək mitinqinə çevrilmişdi. Məhəmməd qabağa qaçıb camaatın qarşısında dayandı. “Dayanın, dayanın! Sakit!” qışqırırdı dayanmadan. Yuxarı tullanırdı, əliylə camaatı sakitləşdirməyə çalışırdı. Gücü çatdığı qədər başqa şüar deyirdi. Alınmışdı da. Kütləni aldadılmaqdan qurtara bilmişdi.

Onu televizorda görəndə gözlərim dolmuşdu, nəfəsim təngləşmişdi. Qozuma da deyildi onun nə danışdığı. Ağlımda olan iki şeyiydi. Tutanda döyüblərmi. Bir də onun orda olmağı, həbsi. Kanallar ard-arda qəhbəlik edirdilər. Hamısına baxmışdım. O 3 dəqiqəlik videodan nəsə gözləyirdim, nəsə tapmağa çalışırdım. Məhəmmədin danışanda yubanmağı, başını gah aşağı salmağı, əlaqəsiz sözlər deməyi və kamera arxasındakı adama baxmağı. Bu şeyləri biz başa düşürdük, bilirdik. Ki, bu hərəkətlər bizə mesajdır. Və sonra ard-arda həbslər, məhkəmələr. Ümidlə gözləmək. Barı görə bilsəydik. İlk dəfə həbsdən zəng edəndə sevincdən gözlərim yaşarmışdı. "Ümiddir?” İlk sualı bu olmuşdu. Nömrə görünmür içəridən zəng edəndə. Səsini tanımıdım. O, bütün zənglərində pozitiv oldu. O, pozitiv olduqca məni ağlamaq tuturdu. Bu insanın yeri dörd divar arası deyil. Başa düşürəm, inqilabçı filan, amma hisslər, həyat qayda-qanun hərləmir. Onu dəmir barmaqlıqlar arxasına salmağa heç nə, heç bir ideologiya, heç kəs haqq qazandıra bilməz.  Bu həbslər inqilabi yolun şanlı səhifələri ola bilər, ancaq insanlığın qara ləkəsidir.

Atasını 10 mart günü tanıdım. Çox təvazökar, sadə bir insandır. Araz kafesində oturmuşduq. Mən, qardaşım, Məhəmmədin atası və qohumları. Araz dayı stolun üstündəki qəzetdə Məhəmmədin şəklinə baxdı və dedi ki, buna bax, cin kimi baxır adamın üzünə. Bir yerdə dura bilmirdi, tanınmaq istəyirdi. Bu da tanınmaq...

Səsi titrəyirdi, amma oğlunun yanında olacağını da bilirdik.

Məhəmmədin yanına yemək aparmaq üçün atasından etibarnamə alınmalıydı. Etibarnaməni Elmin Bədəlova verəcəkdi. Gediblər notariusa.Qız deyib ki, dayı, dovernusu nə qədər müddətlik verim? Elmin deyir, duruxduq. Nəsə deyə bilmədik? Nə deyə bilərdik? Kişinin ümidi varıydı, ona görə heç nə deyə bilmirdi. Bir az keçəndən sonra “Bir il yaz, qızım. Bir il... hələlik bir il. Bəlkə, heç bir il lazım olmadı...” dedi.

P.S. Məhmmədin Məmməd olduğunu bilirəm, amma siz məni Ümid tanıdığınız kimi, biz də onu Məhəmməd tanımışıq. 

Yazarların əfəndisi - Remark

2012-ci ilin yayı idi.  Nəşriyyatlar Sabir bağında kitab yarmarkası keçirirdi. Remarkla tanışlığım da məhz həmin gün oldu. Qərb cəbhəsində yenilik yoxdur. Kitabı əlimə alanda Səlcuq Elçin xeyli təriflədi. Mən də çox tərəddüd etmədən alıb evə yollandım. Remark sevgimin cücərtiləri bu kitabın səhifələrini çevirməyə çətinlik çəkdiyim o günlərdə yaranmağa başladı. Birini sevirsən, sonra getdikcə sevgin artmağa başlayr. Çünki hələ tanımadığın yanları var. Bir müəmmadır. Tanıdıqca dolaşığa rast gəlirsən. İpləri açmağa çalışdıqca sevirsən. İpləri aça-aça sevirsən. Sonra hər şey rəngsizləşməyə başlayır. Çünki sən onu müəmma olduğuna görə sevmişdin, ancaq artıq müəmmalı heç nəyi qalmadı. Hətta bir vaxtlar gözünə həddən artıq maraqlı görünsə də, indi bilirsən ki, o da adiymiş, o da hamı kimiymiş. Remark isə başqa bir şey oldu. Dolaşıqlarını açmağım mümkün olmadı. Aça bildiklərimə uşaq kimi sevindim. Hər kəsin təsirləndiyi bir yazar olur. Yazarların isə üstündə ciddi şəkildə iz buraxan yazar mütləq olur. Hansı ki, onun kimi yazmağa cəhd edir, onun kimi düşünməyə çalışır və s. Yalan danışmaq, gopa basmaq fikrim yoxdur. “Qaçış”ı tam variantda işləməyə başlamağıma səbəb Remark oldu. Bu dəfə “Ölesiye yaşamak” əsəri. Bir adam necə bu qədər səmimi və heyrətamiz yaza bilər axı? Öz yazdıqlarıma baxdım, utandım, cırıb atdım hər şeyi. Və “Qaçış”ın ilk cümləsi (sonralar ikinci fəsil) yarandı: “Bundan sonra yazacaqlarım dürüstcə olmalıdır. Özümdən iyrənməmək üçün...”

Kimdir Remark? Yazar! Bu qədər? Onda sizin üçün Teoman da ,sadəcə, müğənnidir. Erich Maria Remarque. Əsl adı Erich Paul Remarkdır. 1898-ci il 22 iyununda Almaniyanın Onsanbrük şəhərində anadan olub.  İlk əsəri “Qərb cəbhəsində yenilik yoxdur”u yazana qədər hələ 18 yaşında Birinci Dünya Müharibəsinə yollanacaqdı və bir neçə dəfə yaralanacaqdı. Müharibəni gördü və elə hiss etdi ki, bu, onun bütün əsərlərində öz izini göstərdi.

“Onlar hələ də məqalələr yazır və nitqlər söyləyir, amma biz hərbi xəstəxanaları və ölüləri görürdük.” – yazırdı Remark. Müharibə nəydi, niyəydi? Əsərlərində ən çox buna cavab axtarmağa çalışıb. Hətta xeyli cavabsız sual var. Bizə ünvanlanan, vicdanlarımızın cavab verməli olduğu suallar. Məhz buna görə Remarkı faşist höküməti qətiyyən sevmirdi. O, birbaşa heç kimi təhqir etmirdi. Sadəcə, bircə cümlə işlədib Hitler haqqında. O da “Ölesiye yaşamak” əsərində insanların başlarını itirdiyinə və yeni, Hitler adlı birini sevdiklərinə dair cümlədir. O, sadəcə göstərirdi. Nəyin nə olduğunu o qədər aydın təsvir edirdi ki, insan susur, dəhşətə gəlir, bu qədər düşünən birinə heyran qalır. İlk əsərində belə bir səhnə var: Əsərin qəhrəmanı bataqlıqda gizlənir və ötüb keçmək istəyən düşmən əsgərini ölümcül yaralayır. Düşmən ölür və qəhrəman onun cibindən poçt kartı və düşmənin ailəsinin şəklini və onlara yazılmış məktubu tapır. Dialoqu isə olduğu kimi verirəm:

“ – Dostum, mən səni öldürmək istəmirdim. Bir də burda olmasaydın, mən bunu etməzdim. Əlbəttə ki, sən özünü yaxşı aparsaydın. Əvvəl sən mənim beynimdə yaşayan və mənə qərarımı diqtə edən mücərrəd anlayış, uydurma ideyalar olmusan, indi mən həmin uydurma ideyaları öldürdüm və görürəm ki, sən də mənim kimi insansan. Mən sənin əl qumbaran, silahın və süngün barədə düşündüm. İndi isə sənin üzünə baxıram və arvadını, həmçinin, ikimizin də malik olduğu ortaq şeylər haqqında düşünürəm. Bağışla məni, dostum. Biz həmişə bunu çox gec görürük. Axı bizə niyə əvvəldən demirlər ki, siz də bizim kimi yazıq insanlarsız, analarınız bizim analarımız kimi oğulları üçün eyni dərd çəkirlər, siz də bizim kimi ölümqabağı qorxursunuz, eyni ölüm və ağrılarımız var? Bağışla məni, dostum! Axı sən necə mənim düşmənim ola bilərsən? Əgər silahı və hərbi formanı çıxarıb atsaq, sən də Kat və Albert kimi qardaşım ola bilərdin.”

Və başqa bir fikir:

“Görürəm ki, millətləri bir-birinin üstünə qaldırırlar, insanlar da kor kimi iradəsinə tabe olaraq bir-birilərini öldürürlər. Onlar nə etdiklərini, hansı günaha sahib olduqlarını bilmirlər.”

Elə təkcə bu cümlələrdən faşistlərin onu niyə sevmədiklərini görmək olur. O, onlar üçün təhlükəli düşmən idi, çünki yazılarında vəziyyəti bütün çılpaqlığıyla göstərirdi. Məhz buna görə də ilk əsərindən iki il sonra, yəni 1931-də təzyiqlərə davam gətirməyib əvvəlcə İsveçrəyə və 8 il sonra isə Amerikaya köçdü. Ancaq Osnanbrük onun əsərlərində daima yaşadı. Orayla bağlı xatirələrini yazdığı “Ölesiye yaşamak” əsərində bu yeri gen-bol təsvir edib. Ümumiyyətlə, yazarlar haqqında yazanda həyatı və əsərləri ayrı-ayrı yazılır. Remark isə yaşadığını yazan biri olub. Ona görə də onu əsərlərindən ayrı yazmaq əclaflıq olardı. Mən isə indi Remarka qarşı əclaflıq etmək fikrindən çox uzağam. 1933-də əsərlərini yandıran nazilər 35-də onun bütün əsərlərinə qadağa qoydular və təsadüfi deyil ki, “Qərb cəbhəsində yenilik yoxdur” əsəri vaxtilə senzuralı olan kitablar siyahısındadır. Ürəkləri soyumadı, 1938-də alman vətəndaşlığından çıxardılar. Uzun illərdən sonra Remark vətənə qayıdanda artıq müharibə yoldaşları çoxdan ölmüşdü. Ümumiyyətlə, Remarkın ən məşhur əsəri “Qərb cəbhəsindən yenilik yoxdur” əsəridir. Yəni belə deyirlər. Remark özü də həmişə buna təəssüf edib. Çünki bir daha heç vaxt o cür məşhur əsər yarada bilməyəcəyini bilirdi. Mənim üçün isə elə deyil. İstər müharibədən bəhs edən ilk əsəri, istər müharibədən dərhal sonraya aid “Dönüş yolu”, istər Almaniyayla bağlı xatirələrini yazdığı “Ölesiye yaşamak”, istər yenə Almaniyayla bağlı xatirələri haqqında olan “Üç yoldaş” əsəri eyni dərəcədə mükəmməldir. Müharibədən sonra bir müddət müəllimlik edən Remarkın həyatının bu qismi “Dönüş yolu”nda geniş təsvir olunub. Bir müddət məşğul olduğu qəbir daşlarının hazıranmasıyla bağlı xatirələri isə “Ölesiye yaşamak” əsərində yazılıb. Test sürücülüylə bağlı yaşamı isə “Üç yoldaş” əsərində mövcuddur. Remark, remark... Axı əsərlərində müxtəlif adlı qəhrəmanlar səniydin. Onun qəhrəmanları kədərli deyil, ancaq gözləntiləri yoxdur. Çünki həyatda xoşbəxtliyin mövcud olmadığını bilirlər. Bəziləri əlinə düşən ömürlə nə edəcəyini bilmədiyi üçün yaşamağının sağlığına içir hər gün. Bəziləri unudulmuş mebelli otaqların arasında qalaraq yollarını gözləyən ümidsizliyi unutmaq, öz varlıqlarını xatırlamaq üçün içir.  O, hər şeyi görür, ağırlığını hiss edir və içir. Müharəbədən dönən cəbhə yoldaşlarının bir-bir öldüyünü unutmaq üçün içir. Çünki onlar artıq cəbhədə böyüyüblər, hər kəsdən daha yaxın olublar, eyni güllələrin vıyıltısını eşidiblər, eyni güllədən ölmək qorxusunu hiss ediblər. Ölən dostları da onlarlaydı. Hər partlayan mərmi onların tikələrini, paltarlarını məzardan çıxarıb səngərə atırdı. Artıq hamısı bir yerdədir, hamısı yenə əvvəlkitək bir səngərdədirlər. Müharibədən sonra isə kimisi əclaf çıxır, kimisi qəssab qızı almaqla infilyasiyanın hökm sürdüyü ölkədə özünü qurtarmağa çalışır. Qalanları isə ölür, intihar edir. Çünki artıq evə yaddırlar, öyrəşə bilmirlər. İnsanların saxtakarlığına göz yuma bilmirlər. Və bir-bir hamısı gedir. Remarkın qəhrəmanları ən başından ölümə, ayrılığa məhkumdur. Hətta bir neçə əsərində yazdığı kimi, ona uşaq deyirlər, hələ dünyanın qaydalarını başa düşməmiş biri deyirlər. O, dünyanın ikrahverici qaydalarını anlmaq istəmir. Onun öz düşüncəsi var, ancaq qaydaları yoxdur. Özünü axışa buraxıb yaşayır. Ölümləri o qədər adi qarşılayır ki, sən dəhşətə gəlirsən ki, ilahi, ölümü adiləşdirəcək qədər qəddar bir həyat yaşamaq mümkündürmü? Və bu sadə təsvirlər səni dəhşətə gətirir. Fikrim var ki, gələn bloq yazımda onun əsərlərindən qeydləri yazım. İndi haqqında kitablar yaza bilinəcək bu adamın əsərlərindən qısa məlumatlar verməyə çalışdım. İlk iki əsəri, yəni “Qərb cəbhəsində yenilik yoxdur” və “Dönüş yolu” müharibə və onun fəlakətlərindən bəhs edir. Qalan əsərlərdə də müharibənin izləri görünsə də, “Ölesiye yaşamak” xatirələr  və sevgi məsələləridir. “Üç yoldaş” da həmçinin . İki əsəri isə sona saxladım. Zəfər Tağı və Tanrının gözdesi yok. Qadınlardan danışır. Bilmirəm sizə nəyi necə deyim. O qadın kimdirsə, mən onun həqiqətən var olduğuna inanıram.  “Ölesiye yaşamak” və “Üç yoldaş”da o qadının bir xüsusiyyəti qələmə alınıbsa, “Zəfər tağı” və “Tanrının gözdesi yok” əsərində başqa bir xüsusiyyəti. Əsərlərdəki ad nə olur olsun, ancaq o qadın kimdirsə, eynidir. İtinin adını iki əsərində qeyd edən Remarkın təxəyyül məhsulu deyil o qadın da. Niyə özümə bu qədər əminəm? Çünki elə bir qadın tipinin var olduğunu bilirəm şəxsi təcrübəmdən. Və yaşamayan adam bu qədər üst-üstə dəqiqliklə yaza bilməzdi hər şeyi. Sizə qəribə gələ bilər, bəlkə də adi görünə bilər, ancaq mən o qadının kim olduğunu bilmək üçün yanıb-yaxılıram.

Bu yaxınlarda bir qız Remarkla nəfəs aldığını dedi mənə. Remarkı sevən, ancaq özünü buxovlayan, ailəsinin sözündən çıxmayan, ər istəyən, məsuliyyətli olan, anasının əxlaq qaydalarıyla oturub-duran biri. Və Remarkı sevirdi. Mənə Remarkı izah edirdi. Daha doğrusu, eləcə deyirdi ki, mən onu sevirəm, o ölməyib, mən hər gün onun əsərlərini oxuyuram, əsərdən hissələri oxuyuram filan. Bir film var. “Tanrının kitabı”. Son İncili qorumağa söz verən adam hər axşam onu oxuyur və yaşayışın olmadığı Şərqdən Qərbə doğru uzun bir yol alır. Kitabı qorumağa o qədər aludə olur ki, hər axşam onu oxuduqdan sonra çantasına qoyur, kitab üçün yaşayır, yol gedir və öldürür. Ancaq onun kitabı qorumağa başı o qədər qarışır ki, kitabın nələr buyurduğunu unudur. Yaxşılıq etməyi yaddan çıxarır. Filmdə o, bunu yadına salır, kitabı günahsız bir qızın yolunda düşmənlərə verir (Halbuki kitab ələ keçsə, ondan hakimiyyəti genişləndirmək üçün istifadə edəcəkdilər). Kitabı verir, ancaq heç nə itirmir, çünki artıq kitab onun beyninə həkk olunmuşdu. Həm də kitabın buyurduğunu edir. Həyat isə film deyil. Çətin ki, o qız anlaya ki, Remarkı hər gün oxumaqla bir pox da dəyişməyəcək onun həyatında. O, bundan sonra min dəfə də oxusa, qasığının tükünü namus məsələsi hesab edən tükəzban olaraq qalacaq.

Və işin mənə girən tərəfi də o idi ki, qız özünü Remarkın əsərindəki o qadına oxşadırdı. Deyirdi, onun əsərlərindəki qadınlarla (qadınlarla ha) oxşar xüsusiyyətlərim var, mən onlara oxşayıram.  Ona görə qızı xeyli cırnatdım. Ümid edirəm, buna görə Tanrı mənim günahımdan keçər.

Qayıdaq Remarka. Cəhənnəm olsun qız. Qız demişkən, Remarkın Almaniyada qalan bacısı Elfrid Şolz nazilərə qarşı propaqanda apardığına görə həbs olunub və qısa məhkəmədən sonra edam olunub. Və Remark özü düz 1958-ci ildə Çarli Çaplinin ilk arvadı olmuş Paulette Qoddard adlı aktirisayla evlənib. Düz 60 yaşında. Və aktrisa onun ölümündən sonra da heç kimə ərə getməyib. Son vaxtlarında ölümdən qorxan Remark 1970-ci ildə anevrizmadan aylarla əziyyət çəkərək öldü. Bizə qalan isə onun əsərləri oldu. Əgər bir gün siz də Remarkı sevsəniz, onun əsərlərini yavaş-yavaş oxuyun. Əsərlərini bir ömrə sığdırın. Çünki Remarksız həyat çox darıxdırıcı olacaq.

Özünüdərkin ilk əsəri - Maks Demian

İnsanın özünü dərki mənim üçün ən vacib şeydir. Kim olduğumuzu, hardan gəlib hara getdiyimizi bilmədən etdiyimiz bütün şeylər, yaşadığımız bütün günlər bizə həqiqi zövq verməyəcək. Ətrafımızda bunun minlərlə, on minlərlə nümunəsini görə bilərik. Tarqovıda, McDonaldsda, toylarda, görüşlərdə, küçədə əl-ələ tutub gəzən cütlüklərdə. Hər şey qaydasındadır axı. Onlar hətta gülürlər. Ancaq elə bil ki, nəsə çatışmır. Onların gülüşündə, yemək yemələrində, əsəbiləşməklərində... Hər hərəkətdə, hər davranışda bir sünilik olduğunu hiss etmək üçün alim olmaq lazım deyil. İnanlar daha çox başqarına göstərmək üşün nəsə edirlər. Hətta qlamur və xoşbəxtlikdən uçan qızların da hərəkətlərində qeyri-müəyyənlik, kədər xirtədəyə qədərdir.  Biz daxili rahatlığı ancaq özünü dərkin sayəsində tapa bilərik. Qısa yazıram, çünki dediyim şeyləri bir çoxumuz müşahidə etmişik. Hətta özümüzdə də. Əgər siz etməmisinizsə, əksini düşünürsünüzsə, zəhmət olmasa, səhifəni bağlayın və facebookda eşələnməyinizə davam edin, biz də mənin, özün başa düşülməsi üçün yazılan əsərlərdən söz açaq. Mənin başa düşülməsi, insanın özünü anlaması haqqında bir xeyli əsər var. Yaxşı, ya da pis. Yazacağım mövzu bu deyil. Istəyirəm ki, bundan sonrakı bir neçə bloq yazımı oxuduğum bu tip əsərlərdən seçdiyim qeydlərə həsr edim. İlk yazar Herman Hesse, ilk əsər onun “Demian” əsəri olacaq.

Alman əsilli Herman Hesse 1877-ci il 2 iyulunda (mənimlə eyni gündə) Almaniyanın Vürttenberq əyalətinin Kalv şəhərində anadan olub. Ailəsi xristian misioner ailə olmaqla yanaşı, adət-ənənələrinə bağlı və intelektual olub.

Herman Hesse ilk şeirini 25 yaşında yazıb və sərbəst yazarlığa da bundan iki il sonra, 1902-ci ildə başlayıb. Nobel mükafatçsıdır və o, bu mükafatı 1946-cı ildə alıb. 

O, əsərlərində, adətən, hind fəlsəfəsindən qaynaqlanan yazarlardandır. İstər Yalquzaqda, istər Siddhartha, istərsə də Demian əsərində yazar qəhrəmanın daxili təlatümlərini göstərib, insanın özünüdərkinin yolunu yazıb. Hətta Siddharthada belə bir hissə var ki, qoca deyir: “Çayı dinlə! O, sənə hər şeyi deyəcək.” Çayın axışına qulaq asmaq elə insanın özünə qulaq asmasıdır, düşünməsidir. Ancaq heyf ki, get-gedə səmimiliyin, mənin dərk edilməsinin azaldığı dünyada Hessenin yazdıqları öz gücünü itirir, bir xəyal kimi uzaq görünür.

İnternetin olduğu dünyada siz özünüz də onun avtobioqrafiyasını oxuya bilərsiniz. Ona görə bunu qısa kəsib keçirik əsərə. Demian. Bu əsər Emil Sinklerin həyat hekayəsidir. Emil Sinkler isə Herman Hessenin təxəllüsüdür. Əsərdə tərbiyəli bir ailənin tabularla böyüyən uşağı təsvir olunub. O, mədəni dünyanın tələb etdiyi kimi böyüməkdədir. Ancaq onun bəxti gətirir ki, Maks Demianı tanıyır. Və Demian Emil Sinklerin həyatında elə iz buraxır ki, artıq o, aydınlanmağa başlayır və bu yolun əndazəsindən çıxmaq qeyri-mümkün olur.

İndi əsərdən seçdiyim qeydləri paylaşıram.

“Bura kimi danışdıqlarımda ən əhəmiyyətlisi və ən çox yaddaşımda ilişib qalanı həmin o an idi. Bu, atamın müqəddəs obrazında ilk çat, həm uşaqlıq həyatımın arxalandığı, həm də bir insanın özü ola bilməsi üçün dağıdılması lazım olan dirəyin ilk silkələnməsiydi.”

“Məsələn, indi, yəni artıq bir ilə yaxındır ki, digərlərini aşan qəribə bir şiddətli arzu canımı yandırır və o da qadağalı sayılır. Yunanlar və bir çox başqa xalqlarsa bu həvəsi allahlıq səviyyəsinə yüksəldərək onun şəninə təmtəraqlı bayramlar keçirirlər. Deməli, qadağa əbədi deyil və dəyişə bilər. Axı indinin özündə belə hər kəs keşişin hüzurunda olub və seçdiyi qadınla evlənibsə, onunla rahatca yata bilər. Başqa xalqlarda bu, hazırda başqa cürdür. Məhz bu səbəbdən də hər birimiz özü üçün nəyin qadağalı, nəyin icazəli olduğunu müəyyənləşdirməlidir. Ömründə qadağan olunmuş şeyləri belə etmədən əclafın yekəsi olmaq mümkündür. Və ya əksinə... Mahiyyətcə bu rahatlığa olan sevgidən irəli gəlir. Kim özü fikirləşməmək və özü özünə hakim olmamaq üçün rahat olanı seçirsə, fərq qoymadan bütün qadağalara tabe olur. Digərləri isə içlərində hansısa hökmlər hiss edir, onlar üçün hər bir əxlaqlı insanın gündəlik tətbiq etdiyi şeylər icazəlidir. Sonunda hər kəs özünə cavabdehdir.”

“  “İcazəli dünyanın” yalnız aysberqin görünən hissəsi olduğunu  və adətən, keşişlərlə müəllimlərin əl atdıqları ikinci, gizlədilən tərəfi öz içində ört-basdır etməyə çalışmısan. Amma alınmayacaq. Fikirləşməyə başlayan heç kəsdə bu alınmır. Biz həmişə şəxsiyyətimizin sərhədlərini həddən artıq daraldırıq. Biz yalnız fərdi, hansısa fərqli xüsusiyyətlərə malik olanları şəxsiyyətimizə aid edirik. Amma hər birimiz dünyada mövcud olan hər şeydən ibarətik.

- Bəs onda, - mən etiraz etdim, - fərdiyyətin qiyməti nədədir? Əgər hər şey bizdə hazır şəkildə varsa, niyə bəs hələ də nəyəsə can atırıq?

- Dayan! – Distorius həyəcanla dilləndi. – Fərq böyükdür, özündə dünyanı daşımaq və onu daşıdığını bilmək  tamamilə ayrı-ayrı anlamlardır. Dəli birisinin ağlından keçən fikir Platonu xatırlada bilər, ya da hansısa gernquter məktəbinin sakit şagirdi yaradıcılığa dalıb qnostiklər və ya zərdüştdə rast gəlinən dərin mifoloji mülahizələri çözə bilər. Amma o, bunun fərqinə belə varmır! Ancaq nə qədər ki, o, bunları dərk etmir, taxta parçası, və ya daşdan, ən yaxşı halda heyvandan heç nəylə fərqlənmir. Yalnız bu bilginin ilk qığılcımları parlayanda o, insana çevrilir. Sözsüz ki, küçədə rastlaşdığınız hər iki ayaqlını düz gəzə bildikləri və doqquz ay bətnlərində körpə yetişdirdiklərinə görə insan saymırsınız?! Axı onların çoxunun balıq və ya qoyun, soxulcan və ya kirpi, digərlərinin qarışqa və ya arı olduğunu görürsünüz! Bax, onlardan hər birinin insanlaşma ehtimalı var, yalnız bu imkanlar ondan xəbər tutulduğu, mən deyərdim, həmçinin hətta dərk edildiyi zaman açılır.”

“Ayılan adamın qarşısında yalnızca bircə vəzifə durmalıdır: özünü axtarmaq, içində tapdığını möhkəmlətmək, hara aparıb çıxaracağından asılı olmayaraq öz oluyla irəliləmək.”

“ – Birlik, - Demian sözünə davam elədi, - gözl şeydir. Amma indi gur şəkildə çiçəklənən heç də birlik deyil. O, yenidən doğur, ayrı-ayrı adamların bir-biri haqqında bildiklərindən meydana gəlir və dünya hansısa bir müddətə dəyişir. İndi birlik sürü psixologiyasına tay olub, insanlar bir-birindən qorxduqları üçün bir-birindən qaçırlar – varlılar varlılara, fəhlələr fəhlələrə, alimlər alimlərə! Bəs onlar niyə qorxurlar? Yalnız o kəs qorxur ki, özüylə dil tapa bilmir. Belələri heç vaxt özlərini qəbul edə bilmədikləri üçün qorxurlar. Bu birlik yalnız və yalnız özlərindən qorxanlardan ibarətdir... Çox uzağa getməyək, günlərini meyxanalarda çürüdən gəncliyə bax, ya da varlıların kef məclisinə! Başdan-ayağa ümidsizlik!.. Əzizim Sinkler, bunların heç birində ruhu şadlandıracaq bir şey yoxdur.Bir-birinin ətəyindən yapışan bu qorxaqlar əslində bir-birinə son dərəcə hirsli və etibarsızdır.”

“ – Sevgi istəməməlidir, - o söylədi, - və heç vaxt tələb etməməlidir, sevgi özündə inamda bulunmalıdır. Məhz bu zaman onu nəsə cəzb etmir, o özü cazibə qüvvəsinə malik olur.”

Qatil mənəm!

                                     

Aytac Babayevanın qətli ölkəni olmasa da, müəyyən bir qrupu ciddi şəkildə təlatümə gətirib. Ancaq mən bu məsələdə susmağı üstün tuturam. Ən azından ona görə ki, hamı danışır. Əsas səbəb isə günahsız olanın daşı atmaq hüququna malik olmasıdır. Mən isə bu məsələdə Aytacın qatili qədər günahkaram. Bəlkə də, ondan daha çox. Çünki o, artıq həbsdədir. Mən və mənim kimi potensial qatillər isə azadlıqda. Biz hələ də təhlükə mənbəyi olaraq qalırıq.

 Sizə öz hekayəmi danışacağam. “Bir dostum belə deyirdi” , “eşitdiyim əhvalat” kimi yalanlardan istifadə edib insanların nifrətini öz üstümdən ötürmək kimi bir fikrim yoxdur. İnsanlar mənə nə qədər çox nifrət etsə, bu, mənim vicdanımı bir o qədər rahatladar. Həm də zorakılığı hekayəmi danışmaqla bütün incəliklərinə qədər təsvir etməyə çalışacağam.  Və bu məsələ, mənim etdiklərim, mənim şəxsiyyətim tənqidə və təhqirə açıq olacaq.

2011-ci ilin avqustu idi. On altı avqust. Bugünkü kimi yadımdadır. İki həftə qabaq uşaqlıq sevgilimin ərə veriləcəyi xəbərini eşitmişdim. Bir az əlləşib-vuruşdum ki, onunla əlaqə yaradım, evlilik fikrindən onu daşındırım. Əlimdəki şansları istifadə edirdim. Ancaq cəhdlərim uğursuz olmuşdu, əlaqə yaratmamağımız üçün qızın ailəsi bilərəkdən onu elə blokada etmişdilər ki, onun üzünü görmək belə imkansız hala gəlmişdi. Şanslar azalırdı, mən dalana dirənirdim. Elə bu vaxtlar qohumlar bizə Bakıdan qonaq gəldi. “Bibi” dediyim iki bacı. Biri iki qızıyla, o biri isə öz azyaşlı oğluyla. On altı avqustda.

Və yüngülvari salamlaşmadan, görüşdən sonra ağacların altındakı stolun ətrafında yığışdıq. Belə mənzərə yay vaxtı kənd evləri üçün adi bir şeydir. Mən də fikirləri qarışıq bir halda bu qonaq-qohum dairəsindən kənarda stulda əyləşib ora-bura baxırdım. Birdən gözüm hekayəmin qəhrəmanına sataşdı. Kənd yerlərində hava tüstüsüz olduğuna görə göy üzü tərtəmiz olur, ulduzlar göylərdə sayrışır, Ay bütün parlaqlığıyla bərq vurur. Həmin axşam Ay bütöv idi və Ayın parlaq işığı sol tərəfimizdəki lampanın sönük işığına qarışıb onun üzərinə düşürdü. İki qızdan böyük olan tayının. Onu hekayəm boyunca şərti olaraq, Nigar adlandıracağam. Çünki indi məndən çox uzaqdadır və ölkədəki dedi-qoduların insanın həyatını məhv etməsini nəzərə almalıyam. İstəmərəm ki, mənim ona çəkdirdiyim əziyyətlərdən sonra bir də bu haqq-hesab ortaya çıxsın və onu yenidən əzabların qucağına atsın. Bizim üç illik sevgimizdən onun ailəsindən yalnız bacısı xəbərdar olub.

Mən o vaxtlar Allaha kortəbii inanırdım, o vaxtlar namus mənim üçün hər şeydən üstünüydü, bakirəlik mövzusu da. Hətta qızın əli oğlan əlinə dəymişdisə, sevginin vacibliyindən söhbət gedə bilməzdi. Əli oğlan əlinə dəymiş qızı sevə bilməzdim. Tanışlarıma da demişdim ki, əgər əvvəlki sevgilimin əli oğlanın əlinə dəysə, mən əsla onu sevməyəcəyəm. Niyə belə edirdim? Bunu indi düşünürəm. Həqiqətən, mənim üçün bu əl məsələsi sevgidən daha vacibiydimi? Həqiqətən, qadının bakirəliyi mütləqiydimi? Bu sualları o vatlar özümə qətiyyən verməmişdim. Çünki inanırdım. Ənənələrə,mentalitetə. Sorğu-sual etmədən qəbul etmişdim. Stefan Svayq yazırdı ki, bəzi cəmiyyətlərdə qadağan olunan sevişmə, çılpaqıq köhnə yunanlarda ritual halına gəlmişdi, müqəddəsləşdirilmişdi, həyatın bir parçasına çevrilmişdi. Ona görə də biz nəyin qadağalı, nəyin icazəli olduğunu özümüz müəyyənləşdirməliyik. Kim ki, düşünmək əziyyətinə qatlaşmaq istəmir, onlar onlara təqdim olunan qaydaları, qadağaları və icazə verilən şeyləri gözüyumulu qəbul edir. Ancaq düşünən, sorğulayan insan özü üçün qadağa və icazə məsələlərini kütlə psixologiyasına uymadan müəyyənləşdirir, ayırd edir.  Mən indi o vaxtkı  məni və mənim kimi düşünənləri başa düşürəm. Kənardan baxanda halımız çox acınacaqlı və qorxunc görünür.  Biz yazıqlar qətiyyən düşünə bilmirdik, düşünmək istəmirdik, sorğulayacaq qədər dünyagörüşə və savada malik deyildik. Bakirəliyin vacib olmadığını deyən birinə lənətlər yağdırırdıq, söyürdük, ona “peysər” deyirdik. Çünki belə birisi əlimizə düşəndə fürsətdən yararlanıb özümüzü ifadə edirdik, təsdiq edirdik. Çaqqalların səs-səsə verib axşamçağı ulaşması kimi biz də həmin adamın üstünə ulamaqdan, onu təhqir etməkdən həzz alırdıq. Bizə görə hər şey elə bu cür də olmalıydı.

O isə Bakıdan gəlmişdi. “Bakılı adam” məsələsi rayon yerləri üçün xüsusi məna kəsb edir. Məsələn, Bakıdan olan bir qızın rayondan kənara çıxmamış oğlana ərə getməsi sensasiyadır. Çünki “bakılı qız”a əxlaq məsələsində güvənmək olmaz və oğlanın valideynləri bunu onun beyninə yaxşıca yerdirirlər. Mənim isə belə bir şey o an yadıma düşmədi. Bəlkə də, köhnə sevgilimin acısını unutmaq istədiyimə görə. Unutmaq istəyi o qədər güclü idi ki, mən hətta Nigarı köhnə sevgilimə bənzətdim. Bir az da ona görə anidən aşiq oldum ona. Aşiq olmaq da demək olmaz buna. Təsəlli üçün baxırdım. Həm də özümü isbat etmək üçün. Bakıdan gələn bir qızın xoşuna gəlmək üçün. Ancaq sövq-təbii hissi mənə ona saymazyana davranmağa vadar edirdi. Bilirdim ki, mənim kimiləri çoxdur. Bu dəqiqə rayondakı qohum oğlanların hamısının gözü bu “bakılı qız”dadır. Saymazyana davranmaq mənim şansımı artıra bilər. Heç olmazsa, saymazyanalığım Nigar qohumlardan kimisə sevsə, mənim məğlub olmuşluğumu gizlədər. Axı onsuz da o mənim vecimə deyildi. Ancaq birincisi alındı. Bu yaltaq qohumların arasında mən daha tez gözə çarpdım. Hamı ona yaxınlaşırdı, hamı onun gözünə girməyə çalışırdı. Biri siyasətdən danışmaqla, biri təbiət, biri oxuduğu universitet haqqındakı uzun-uzadı söhbətləriylə onun zəhləsini tökürdü. Mən isə ondan uzaq qaçırdım. Ümumiyyətlə, mənim bu qədər riyakarlığımın təbii alnmasının bir səbəbi “mən başqasını sevirəm” bəhanəsiyidisə, başqa bir səbəbi də o axşam Ay işığında onun parıldayan gözlərinə gizlicə, beynimin və qəlbimin lap dərinliklərində aşiq olmağımıydı. Tək səmimi şey də elə bu idi.

Qohumlar Nigara yaxınaşırdılar, danışırdılar, o isə səbrlə dinləyirdi. Ancaq qaçmağa çalışdığı süni təbəssümündən görünürdü. İmkan olan kimi aradan çıxırdı və mənə pənah gətirirdi. Mən isə onu uzun-uzadı sözlərimlə yormurdum. Bəzən həyətdəki qurumuş ağaclardan birini qırmağa gedəndə onu da dəvət edirdim, ağaclar filan haqqında danışırdım, ya da onun üçün müxtəlif meyvələr dərirdim. Sonra bir gün, onun Bakıya getməsinə az qalmış sevdiyimi dedim. Və artıq onun da mənə sevgisinin olduğunu bilirdim. Bizim etirafımız bir növ təsdiqiydi, ritualıydı həm də.

Nigar çox yumşaq və incə biri idi. Onunla sevgili olduğumuz müddətdə mən onu canavarı əhilləşdirməyə çalışan səbrli və ürəyiyumşaq təlimçiyə bənzədirdim. Mənim kimi bir vəhşini öz təbəssümləriylə, şirin danışığıyla, sevgi dolu sözləri ilə adam etməyə çalışırdı. İndi sakit səslə danışmağımı, bir yerə gedəndə maraqlı olması üşün eyni yoldan qayıtmamağı, sevişməyi, toxunuşları hiss etməyi, kitab oxumağı ondan öyrəndim. O, mənə “On bir dəqiqə” haqqında danışmışdı yayda. O əsər on səkkiz yaşlı qızı özünə məftun etmişdi və danışanda gözləri elə parıldayırdı ki, istər-istəməz məndə o əsərə qarşı maraq yaranmışdı. “Bİr gün bu kitab qabağına çıxsa, onu al,oxu, Orxan” demişdi.

Artıq mən də yay tətilini başa vurub Bakıya qayıdanda biz sevgili idik. Yay boyunca hər səhər mən telefonumda onun bir mesajını görürdüm. Günümün şən keçməsinə səbəb olan həyat dolu, nəşəli sözü həmişə olurdu. Mənə getdiyi yerlərdən danışmışdı, oxuduğu kitablardan, məktəbindən, tanışlarından. Və Anardan. Dostundan. Elə ilk dəfədə başa düşdüm ki, burda bir əmma var. Heç bir dost öz qız dostunun ona zəng etmədiyinə görə nömrəsini qırıb atmaz, sevgilisi olduğunu biləndə kədərrlənməz. Bu dörd ildə Anarla Nigar arasında olan şeyləri qısaca danışacağam.  İlk vaxtlar mənə Anarın gizli sevgisi o qədər də zərərli görünmədi. Ancaq getdikcə hər şey qarışırdı. Ngarın mənə küskün olduğu vaxtlarda Anar özünü göstərirdi, hər vəchlə Nigarın yanında olmağa çalışırdı və onu sevdiyi deyirdi. 2011-in noyabr ayında onların yenicə çəkilmiş bir fotosunu facebookda gördüm. Halbuki, Nigar mənə demişdi ki, artıq Anar onun həyatında yoxdur, bütün əlaqələri kəsib. Dörd ildə hadisələr elə qarışdı ki, onların hamısı bir-bir burda yazsam, çox uzun alınacaq. Ümumi nəticələr isə bunlarıydı: Anar Nigarı sevirdi. Nigar isə məni sevdiyini deyirdi, ancaq bütün qadağalara, yalvarışlarıma rəğmən hər dəfə onların əlaqəsinə dair şəkillər tapırdım. Hətta bütün şəkillərd yan-yanaşı dururdular.Bir dəfə onları Xəqani ticarət mərkəzi tərəfdə biryerdə gedən gördüm. Nigarın üzündəki rahatlıq və xoşbəxtlik  məni yıxdı. Sakitcə başımı aşağı salıb yoluma davam etdim. Sonra Nigarın bir neçə həftə davam edən sözləri, dediyi səbəblər, göz yaşları mənim onu bağışlmağım üşün bəhanə oldu. Ancaq get-gedə anlayırdım ki, Anar Nigar üçün nəsə başqa bir şeydir, məndən daha üstündür, daha vacibdir. O, məni itirmək bahasına olsa belə, onunla yenə gizli-gizli əlaqə yaradacaq. Ona görə bu dörd il əzrində onlarla, bəlkə yüzlərlə dəfə ondan Anara münasibətinin olub-olmadığını soruşmuşdum. Hətta bir neçə dəfə Nigarı özüm tərk etmişdim ki, bəlkə yoxluğum onu rahatladar, Anarla sevgili olar. Ancaq hər dəfə nəticə eyni olurdu. O, geri qayıdırdı. Ancaq anarla birlikdə qayıdırdı. Biz ən xoşbəxt anlarımızda belə mən Anarın düz yanımızda olduğunu bilirdim. O, boşluğuydu, kölgəydi, hara getsək də, bizi tərk etməyəckdi. Və mən onunla mübarizə aparmaqda aciz idim. Fiziki olaraq real olmadığına görə Nigarın gözündə ən yüksəkdə idi, arzu idi, səhvlər etmirdi. Mən isə səhv edirdim və bilirdim ki, hər səhvimdə Nigarın beynindən “Anar bunu etməzdi” düşüncəsi keçir. Bunları mənə yalnız ən sonlarda ayrıldığımızı sandığı üçün etiraf etmişdi. Ancaq kiçik ayrılıqdan sona yenə davam etmişdik. Mənim qəlbimdəki yaralarla. Bir neçə dəfə onların qrup şəklində rayonlara səyahət etdiyini öyrəndim. Və yenə şəkillərdə Anar və Nigar yanaşıydılar. Üzlərində də mənə məlum o məşhur təbəssüm. Aıxırncı dəfə isə Qəbələdəki şəkillərində bu vəziyyəti gördüm. Bu hadisə 2-3 ay qabaq olub. Onda yenə Nigar özünəməxsus uşaqca bəhanələrlə məni inandırmağa çalışırdı ki, o, Anarla dostdur və Anarla dağda yıxılmaqdan qorxduğuna görə danışmağa başlayıb. Məhz Anarla.  Şəkillərdə isə Anar özü gəlib durub yanında və Nigarın bundan qətiyyən xəbəri yoxdur. Beş şəkildə bundan qabaqkı yüzlərlə şəkildəki kimi yenə Nigar bundan xəbərsizdir. Həm də mənim bütün günü dırıldamağıma, tapşırığıma, onun vədlərinə rəğmən. İkimiz də yataqda uzanıb bunu danışırdıq. Onu sevirdim, ancaq hirsliydim, incimtək istəyirdim. Ona görə bütün hər şeyin düzünü deməyi tələb edə-edə onu şillələyirdim. Bu, döymək üçün deyildi, mənim hirsimi çıxmaq üçün idi. Bəlkə də hər şeyi danışsaydı, lap günahkar olsa belə, mən onun dizlərinə yıxılıb hönkür-hönkür ağlayacaqdım. O isə inadla susurdu. “Nə edəcəksən? Öldürəcəksən? Öldür, öldür!” deyirdi. Üzündə amansız ifadə və qürur varıydı və gözlərindəki inadkarlıq mənim qanımı beynimə vururdu. Sonra ayağa qalxıb getmək istədiyini dedi. Stefan Svayqin “Amok” povestini oxuyanlar o an mənim nə hala düşdüyümü anlaya bilərlər. Mən bir amokuydum. Onu daha şiddətlə vurmağa başladım, tutdum, yatağa itələdim. Qollarından yapışıb yataqdan tərpənməsinə imkan vermirdim. Artıq gözlərimdə sevginin hirsi, əzabı yoxuydu. Mənim tək bir məqsədim varıydı. O buradan getməməliydi. Bu qürurlu qadını buraxsam, qaytara bilməyəcəyimi bilirdim. O, bu evdən bu ifadəylə, məsələnin bu yerində çıxıb getsəydi, bir də geri qayıtmayacaqdı, bilirdim. Onu yenə vuranda üzümə dəyən şillədən gözlərim qaraldı. O, şillələri, yumruqları mənim üstümə dolu kimi yağdırırdı. Və onun bütün bu şillələrində, yumruqlarında bir təhqiredicilik varıydı. “Sən məni vurursan? Məni? Özünü nə zənn edirsən?” dedi hikkəylə. Sanki mənə yerimi göstərirdi. Vurduqca deyirdi, dedikcə daha da hikkəli vururdu. Mənim kənddən gəldiyim, onun isə şəhərli olduğu gerçəyini bir daha üzümə vururdu. Bu dəfə həm sözləriylə, həm şillələriylə. Əllərindən tutmağa çalışdıqca zəifliyimdən isifadə edib daha da çox vurmağa başladı. Və o an beynimdə ildırımla çaxdı. Onun başını əllərimlə tutub döşəyin üstünə çırpdım. Üzünü şillələməyə başladım. Əlləriylə üzünü tutanda əllərindən, başından, üzünün açıq yerlərindən – hardan gəldi vurmağa başladım. Və kəsik-kəsik nəfəs alırdım, qırıq-qırıq sözlər deyirdim, onu söyürdüm. Bir an beynimdən keçdi ki, onun başını əllərimlə tutub divara çırpım. Qoy, ölsün və mənim canım qurtarsın ondan. Onun xəyanətlərindən, yalanlarından, oyunlarından. Bu an əllərini üzündən çəkdi, gözlərində yaşlar varıydı. Göz yaşları sel kimi yanağından axırdı. Lənət olsun, indi də bunları yazdıqca ətim ürpəşir, özümə nifrət edirəm, özümdən qorxuram, ürəyimdə Nigara getdiyinə görə  təşəkkür edirəm. O, ağlayırdı, artıq bayaqkı hikkəsindən, qürurundan əsər-əlamət qalmamışdı, o artıq bir canavarı sevmiş bir qadınıydı və aciziydi. “Yalvarıram, Orxan, vurma. Vurma! Öldür, amma vurma. Sən mənə yumruq vurursan” dedi. Bütün bu müddətdə mənim şillə zənn etdiyim əslində yumruq imiş. Qarşımızda güclü kişi görəndə qaldırmağa qorxduğumuz yumruqlarımız qadınlar üşün qalxır. Biz kişiliyimizi onlara yumruqlarımızla göstəririk. Və Nigarın bu vəziyyətini görəndə anam yadıma düşdü. Atam da onu həmişə belə döyürdü. Otağa salırdı, qapını biz kömək edə bilməyək deyə arxadan bağlayırdı və biz içəridən  şillə səslərini, anamın yerdə sürünməsini, atamın söyüşlərini, anamın göz yaşları içində  boğula-boğula “Yalvarıram, Həmid, vurma. Ayaqlarına qurban olum, vurma!” dediyini eşidirdik. Yataqdan dik atıldım.  Gedib divarın dibində çöməltmə oturdum və əllərimi başımın arasına alaraq acı-acı ağlamağa başladım. Mən burda ağlayrdım, Nigar isə yataqda. Sonra ona yaxınlaşdım, onu bütün gücümlə qucaqladım və birlikdə ağladıq. “Burax, gedim, orxan” dedi. Qoymadım yenə. Dayanmadan ağlayırdım. Və sonrakı saatlarda bizim aramızdakı bu gərginlik sevgiyə, sevişməyə çevrildi, ancaq həmin günün axşamı Nigara vəziyyəti başa saldım və o gündən sonra bir daha Nigarla əlaqə yaratmadım, onun zənglərinə, meajlarına cavab vermədim. Çünki mən bir qatil olduğumu bilirdim, bu halın bir aha təkrarlana biləcəyini və mənim varlığımın ona fəlakətlər gətirəcəyini. Mən öz murdarlığımla onun həyatına son qoya bilərdim və dünya Nigarsız çox iyrənc, çox çirkin görünəcəkdi. Nigar, o qeyri-adi qız, təbəssümü can alan bu varlığın yaşaması, xoşbəxt olması üçün mən öz vəhşiliyimi, murdarlığımı götürüb bir kənara çəkildim. Və nə indi, nə də bundan sonra bir qadını sevmək, onun həyatına qarışmaq kimi bir fikrim var. Özümə belə şeyləri qəti qadağan etmişəm. Bizlərsiz dünya daha yaşanılacaq bir yer olar. Qoy, bizsiz qadınlar xoşbəxt olsunlar. Çünki bizim yetişdiyimiz mühit bizim dərinliklərimizə elə işləyib ki, o murdarlıqları atmaq ya çox çətindir, ya da mümkün deyil.

Diqqət, əsər var! Və ya bu, bir reklamdır! (Mişel Obamaya açıq məktub)

                     

Salam, Mişel xanım, və ya xanım Obama. Əslində məncə, Mişel xanım bir az kobud çıxır. İrqçi olsaydım, sizə bu müraciət formasının yaraşdığını iddia edərdim, ancaq mən irqçi deyiləm və mənə görə bütün qadınlar çiçəkdir. Qısası, gəlin, biz sizə xanım Obama deyək. Belə... Bilirsinizmi, bu yaxınlarda bizim ölkəmizdə gənc şair və yazarlar cənab prezidentimizə açıq məktub ünvanladılar?! Ancaq gördüyünüz kimi mənim belə bir fikrim yoxdur. Madam ki, bu məktubları cənab prezident oxumayacaq, heç mənim məktubumu siz də oxumayacaqsız, onda nəyə gərək ümidlənmək, kömək gözləmək? Belə vəziyyətdə ən yaxşısı sizə yazmaqdır.

 Mən Azərbaycandanam, xanım Obama. Təəssüf ki, azərbaycan vətəndaşıyam. Buraları bizim qədər olmasa da, sizin həyat yoldaşınız cənab Obama da tanıyır. Bura sizin həyat yoldaşınızın, cənab Morninqstarın, cənab Cekutanının tez-tez narahat olduğu bir yerdir. Yəni ən azından onlar bizim ölkə haqqında danışanda belə deyirlər. Bəli, bəli, məhz belə deyirlər: "Biz Azərbaycanda insan haqqlarının vəziyyəti barədə narahatıq", və ya "Biz gənc jurnalistin öldürülməsindən narahatıq!", ya da "Biz sadəcə narahatıq, çünki vəziyyət yaxşı deyil. Ancaq ümid edirik..." Biz də ümid edirik, xanım Obama. Özümüz də bilmirik nəyə ümid edirik. Ümid edirik və gözləyirik. Sanki nəsə olacaq. Bu gün, sabah, ya da o biri gün... Məsələn, mən kitabımın çap olunacağına ümid edirəm. Dörd il qabaq bu kitabı yazmağa başlamışdım. Yazdım, pozdum, sonra yenə yazdım və cırdım. Hardasa, 15-20 dəfə bu prosesi təkrarladım. Axırda yenə yazdım, bunu da 15-20 dəfə korrektə, redaktə edəndən sonra axır ki, alababat bir şey ortaya çıxara bildim. Sizə yalan danışmaq kimi bir fikrim yoxdur, xanım Obama. Heç kimə deməyin, ancaq bəzən mənə elə gəlir ki, yazdıqlarım, sadəcə, zibil yığınıdır. Vallah ciddi deyirəm. Bir yazar öz kitabını təhqir edərmi? Məncə, yaxşı yazmayıbsa və bir az obyektivdirsə, edər. Amma işin başqa tərəfi də var ki, yazdıqlarım bəzən də xoşuma gəlir. Bəlkə də, kitabımı sevməməyim onu çox oxumağıma görədir, sevməyim isə eqoistkikdəndir.  Düzü, heç oxucunun fikrini də bilmirəm. Yəqin ki, mən alman olsaydım və kitabım buralara gəlib çatsaydı, mənim yazdıqlarımı çox bəyənərdilər, ancaq dedim axı, təəssüf ki, mən azərbaycanlıyam və mən nə yaradıramsa yaradım, insanlarımız həmişə tənqid etməyə nəsə tapacaqlar. Etsinlər, hətta mən onların yerində olsam, öz əsərimə dörd manat verib almazdım da. Amma mız qoymaq üçün etməsinlər bu işi. Yazan birini tənqid etmək çox asan şeydir. Bəyənmirəm, vəssəlam. Və öz fikrimi deyirəm. Bəlkə də, bəyənirəm, ancaq xoşuma gəlmədiyini deməyə də mənə heç nə mane olmur. Səbəblərin isə fərqi yoxdur. Faktlar qalır ortalıqda və ilk dəfə yazan biri üçün ən ağır zərəbələrdən biri olur. Xanım Obama, əgər nə vaxtsa mənim kitabım sizin əlinizə keçsə, onu sadəcə mənim xətrimə dəyməmək üçün tərifləməyin. Siz də zibil yığını olduğunu düşünürsünüzsə, mənə məhz belə də yaza bilərsiz: "Dear Umud Khazarovich, Sizin kitabınızı oxudum. Dürüst danışmağımı istəmişdiniz. Onda sizə düzünü deyim. Yazdıqlarınız sadəcə zibildir, kağız israfıdır. Dear Umud, hələ də yazırsınızsa, ümid edirsinizsə, özünüzü yormayın, sizdən yaxşı hərbçi də ola bilər, hətta iki ayağınızı bir başmağa dirəsəniz, adam da ola bilərsiniz, ancaq heç vaxt yazar ola bilməyəcəksiniz. Hələ də gec deyil, özünüzü yormayın, həyatınızı yaşayın... Hörmətlə Mişel Obama." Əgər əsərim yaxşı deyilsə, mənim layiq olduğum ən yaxşı cavab da məhz bu olar.

Xanım Obama, heç demədim axı kitabım niyə çap olunmur. Bilmirsiniz yəqin, bizim ölkədə, təqribən, bir ay qabaq manat devalvasiya etdi, sizin amerikan dolları bahalaşdı. Qısası, aləm dəydi bir-birinə. Mən də kitabıma axırıncı nöqtəni qoyub düzəlişləri etdim və sevinə-sevinə nəşriyyata üz tutdum. Ancaq dedilər sevinmə, kitab çapı artıq iki dəfə bahalaşıb. İndi 300 tiraj üçün 600 manat pul istədilər və mənim bu qədər pulum yoxdur. Kimdənsə yardım istəmək? Dostlarım imkanlı deyil, xanım Obama. Manat-dollar məsələsi hamını pis vəziyyətə salıb həm də, mən də buna görə pulun götünü-başını yığa bilmirəm. Oyyy, bağışlayın, deyəsən, etikadan kənar söz işlətdim. Eybi yox, düşünürəm ki, buna görə əriniz məni Quantanamoya göndərməz. Gəlin, sizə bir etiraf edim. Növbəti etirafımı... Mən kitabımın oxunmağını istəyirəm. Zibil olduğuna, və ya yaxşı bir şey olduğuna qoy oxuyandan sonra qərar versinlər. Tanınmamış biri olduğuma görə bəribaşdan məni başından etməklərini istəmirəm. Voyniçi, Selinceri, Kamyunu ilk dəfə oxuyanda necə yad biri kimi oxuyub sonra doğmalaşmışdılarsa, qoy mənim əsərimi də elə bu cür oxusunlar. Kitabın üzünə baxan kimi qərarlarını verməsinlər. "Əşşi bizimkilərdəndir..." deməsinlər. Bir bilsəniz, bu sözlərdə, bu sözləri deyərkən o üz ifadələrində nə qədər öldürücülük gizlənir.  Sənin taleyin onların əllərində olur bir növ. Onlar hər şeyə qadirdilər. Çingiz Abdullayevi dağın başına qoyan insanlardır. Mən əjdaha filan deyiləm, xırda-xırda addımlar atan biriyəm, amma onlar istəsə, mənim ayaqlarımı qırıb bir daha yeriməkdən məhrum da edə bilərlər. Səbəbsiz-filansız. Sadəcə azərbaycanlı olduğuma görə Bir az da utanıram, xanım Obama. Kimə ağız açım, bilmirəm, daha doğrusu, ağız açacaq adam da qalmayıb. Hərənin öz dərdi var. Ancaq bu gün kefim yaxşıdır. Bizim İsveçrədə yaşayan bir yazarımız var. Əli Əkbər. Buralarda tanınmış biridir. İndi nəsə yazsam, götəgirənlik kimi çıxacaq, yəni elə başa düşə bilərsiniz. Ona görə də Əli Əkbər haqqında öz fikrimi yazmayacağam. Ona bu yaxınlarda kitabımın elektron formasını göndərdim və mənə bu gün öz fikrini yazdı. Sizə olduğu kimi yazıram onun fikirlərini... "Salam. Kitab çap edilməyə dəyər. Redaktədən sonra. İlk addımdırsa, pis deyil. Maraqlı hekayə, dramaturgiya və dinamizm. Çağdaş nəsrin mənə görə üç şərti. Epidtolyar janrda yazmaq cəhdi gördüm. Morua və Sveyqi çox oxumaq lazımdır. Onlar bu janrda, esse janrında necə yazırlar. Monoloqlarda uzunçuluq etmək lazım deyil. Çox oxumaq lazımdır. Yazmağa da hekayələrdən başlamaq lazımdır. Roman forması sonranın işidir. Bu qədər deyə bilərəm."

Deyəcəksiniz ki, ay axmaq, bunun nəyinə sevinirsən? Yox, siz, yəqin ki, belə deməyəcəksiniz. Çünki yalnız bizimkilər ordakı tənqidləri görüb onları mənim gözümə soxa bilər. Açığını deyim, monoloqlardakı uzunçuluğum ona görədir ki, adamın daxili aləminin təlatümlü olmasını, özüylə nə qədər və hər dəqiqə mübarizə apardığını göstərə bilim. Axı bizim beynimizə bir fikir gəlirsə, bəzən aylarla onun haqqında düşünürük. İndi "Qaçış"dakı adam da bu bəlaya mübtəla olubsa, burda mənim günahım nədir axı? Hə, hə, xanım Obama, siz dahisiniz, çox düzgün zənn etmisiniz, mənim kitabımın adı "Qaçış"dır. Məhz bu cür, elə belə. Qaçış. Vəssəlam. Ölü dildə qaçış, evdən qaçış, sevgidən birnəfəsə qaçış filan yox, sadəcə qaçış. Dəbdəbəli adlarla oxucu tora salmaq fikrim yoxdur. Oxunmayacaqsa, cəhənnəmə kimi oxunmasın, ancaq ekzotik, ehtiraslı adlarla oxucuyla məzələnmək fikrindən uzağam.

Belə, xanım Obama. İndi izninizlə sizə kitabdan bir neçə abzası yazmaq istəyirəm. Ən yaxşıları olmayacaq, ən pisi də. Ən yaxşısını kitabı oxuyanda görərsiniz, ən pis isə heç də ağıllı iş deyil, sizi kitabdan soyuda bilər, ona görə də sizə ortabab hissələri yazıb göndərəcəm.

İlk öncə kitabdakı ilk abzası yazacağam sizə. Sonra da ordan-burdan bəyəndiyim yerləri.

" Daxilən əzab çəkən biri ölüm ayağındakı insan kimi gülür. Babam sağ ayağında başlayan və getdikcə bədəninin hər əzasına yayılan xərçəngdən ölməyinə bir neçə ay qalmış arzularından daha çox danışmağa başlamışdı. O arzular ki ayağa qalxıb sərbəst yeriyə bilmədən onları etmək mümkün deyildi. Maşınla gəzəcəkdik, yenə əvvəlki kimi məni kəndin kənarındakı çayda çimməyə aparacaqdı. Ayağındakı gips sarğısının onu aldatmaq üçün qoyulduğunu, xəstəliyinin adını deməsələr də, öləcəyini bilirdi. Amma xatirələrindən, arzularından danışanda gülürdü, gülməyə çalışırdı. Bir neçə ay sonra isə o öldü. Ondamən on iki yaşındaydım. Onun gülüşünü bir də çox illər sonra Aydında gördüm. O da eynən babam kimi gülürdü. Təsəlli gülüşü... İnsanlar özlərini, ya da başqalarını aldatmaq üçün, hər şeyin yaxşı olacağına inanmaq üçün bu cür gülürlər. Ancaq gəl ki, gözlərinin içində, sonsuz dərinliklərdə gizlənən kədər gülüşlərinə əzab qatır, onu cingiltili, təmiz olmağa qoymur, gülüşün boğaza qədər olan hissəsini içindəcə boğur. "

" Yadıma gəlir, ikinci sinifdə müəlliməmin markerlərini oğurlamışdım. Hər dəfə markerlər olan şkafa yaxınlaşıb onları iki-iki, üç-üç götürüb çantamda gizlədirdim. Xoşuma gəlirdi, götürürdüm, mənim üçün belə idi. Qardaşım bunun oğurluq olduğunu deyəndə də qəbul etməmişdim, özümə  haqq qazandırmaq üçün daha çox bəhanə tapmışdım, qardaşımla dalaşmaqla vəziyyətdən çıxmağa çalışmışdım. Bu, çirkinliyini ona göstərən güzgünü şahzadənin qırmasına bənzəyirdi. Ancaq gerçəklər elə bir gücdür ki, müqavimət göstərmək olmur, onun varlığıyla barışmalı olursan. Qaçmaqla olmur, gərək, gerçəkliklərlə dil tapasan. Mən hansı doğrudan qaçmağa çalışdımsa, yaxamı buraxmadı. Başa düşdüm ki, insan özünü tanımasa, gerçəklər kölgə kimi qarabaqara onu izləyəcək. İnsan özünü tanıdıqca sevir, dost. Hər kəsdən gizlətdiyin, özünə belə deyə bilmədiyin fikirlərini, hadisələri beynindən qovmağa çalışmaqla olmur, gərək özünə etiraf edəsən, bir tək o zaman daxili rahatlığı tapacaqsan. "

Bələdçi qadın məni yazmaqdan ayırdı, qapını açıb gözlərini mənə zillədi, başımı qaldırıb ona baxdım. Sarışındır, yəqin ki, saçlarına və qaşlarına rəng qoyub. Dolu bədəndir, döşləri köynəyini yırtıb çıxacaqmış kimi qabağa can atır, bədəninə dar olan köynəyinin düymələri tarım çəkilib, ayaqları balaca, bədənin ağırlığı altında əyilmiş kimidir.  Səsini yaxşı eşitdirmək üçün o süni sarışınlığıyla, köklüyüylə kupeyə daxil oldu, kupe onun ətriylə doldu, darısqallaşdı. Rolunu yaxşı bilən aktyor kimi  üzünün maraqlanan ifadəsiylə nəsə lazım olub-olmadığını soruşdu. Lazım deyildi, etinasız halda başımı aşağı salıb “yox” dedim. İstəmirdim, gözümdəki istəyi görüb daha bir kişinin onu arzulamasından daxili həzz alsın. O da baxışlarıyla "bu qurumsağa bir bax" deyib çıxdı. O, qapını örtən kimi işıqlar söndü. Mən də qaldım qaranlıqda, gözüm öyrəşənə kimi kor-koranə ətrafıma baxdım, sonra hər şey öz yerinə oturdu, gözlərim qaranlığa öyrəşdi. Ancaq artıq işıq yox idi. Qadın getmişdi, işığı da sanki özüylə aparmışdı. Hər zaman belə olmurmu, ey sevgili? Hər qadının gəlişi, bəlkə, həyatımızı daha işıqlı etmir, amma qadının gedişi bizi zülmət qaranlığa qərq edir. Gözlərimiz sonradan öyrəşir yoxluğuna, lakin qaranlıq olaraq qalır həyatımız."

"Günahı öz boynuma atdım. Belədə onun ümid yeri qalmayacaqdı. "Ayırlmaq istəyirsən?" - dedi və susdu. Səssiz hıçqırıqlarını eşidirdim. Lənət olsun, mən göz yaşlarına dayana bilmirəm, çünki onun ağlamağı vəziyyyəti daha da qəlizləşdirir, kor yoxuşa aparır, məni gərginləşdirir. Göz yaşlarının ürəyi yumşaltması sevgidə olur. İndi onun hıçqırtıları mənim üçün ən arzuolunmaz şeyiydi. Nə edəcəyimi bilmirdim. Üzünə telefonu bağlamaq istədim, onda da özünü öldürə bilərdi. Beynimdən bir-bir ehtimalların hamısını keçirirdim. Bəlkə öldürməz. Anası dəqiq biləcək, aləm bir-birinə qarışacaq. Əşşi, cəhənnəmə kimi, nə vaxtsa hamı hər şeyi biləcək, yoxsa yox? Hər şeyi? Bəlkə, bu hər şey olmasın, mən ondan ayrılmayım? Yenidən sevmək? Hə, yenidən sevmək, sevməyə nəsə tapmaq. Problem məndədir, məndə! Mən istəsəm, onu sevə bilərəm? Bəlkə, ona nifrət edirəm deyə seviləcək tərəflərini görmürəm? Yenidən tanıyım onu, onun haqqındakı düşüncələrimi bir kənara atım, yəqin, sevilməyə hələ onda nəsə qalıb. Lənət olsun! Olmasın! Bax, mən rahatam, Narınc gözəldir, məni çox sevir, mənim üçün hər fədakarlığı etməyə hazırdır. Bir kişi bundan artıq nə istəyə bilər ki? Hə, vəziyyəti düzəltmək olar. Amma gərək elə edim ki, Narınc düşünməsin ki, ağladığına görə mənim ona yazığım gəlir və  bu sözləri ona görə deyirəm."

" Bunu neçənci dəfə idi edirdim? Adların heç fərqi yoxdur. Şəbnəm, Nərgiz və ya Aygün... Hamısını beləcə gözləmişdim. Gəlmişdilər, sevişmişdik və getmişdilər. Bəlkə də, qala bilərdilər. Bir seks partnyoru kimi. Amma qalmadılar. Bir-birimizin yanında qalmaq üçün çox az səbəbimiz varıydı. Bəzi qadınlar bir yel kimi gəlib keçmişdi. Gəldiyi yeri bilinən, ancaq hara getdiyi bilinməyən. İlk sevişmələrini ilk sevgililəriylə etmişdilər. Sonra ayrılmışdılar. Buzun üstünə çıxmış kimi olmuşdular, ordan-ora sürüklənirdilər, bir kişinin qollarından başqasına atılırdılar, qərar tuta bilmirdilər. Mən onların zəncirindəki kişilərdən sadəcə biri idim. Bir gecəlik, bir həftəlik və ya bir neçə saatlıq... İndi də Nərgizin zəncirinin bir həlqəsi olmaq üçün gözləyirəm... Penisimin dili olsaydı, ondan başıma niyə bu oyunu açdığını soruşardım. Bu fikir ağlıma batdı. Görünmürdü, amma oyağıydı. Seks haqqında düşünməyi bir müddətlik kənara atıb, şalvarın altından da mənimlə dialoqa girə bilərdi.

- Nə?

- Nə var?

- Deyirəm, yenə sənin poxuna keçmişəm.

- Aydın bəy, siz mənim poxuma keçməmisiz, əksinə mən sizin zibilinizə düşmüşəm. Yenə məni kimliyi bilinməyən birinin içinə salacaqsınız. Mən də başımı məcburən yenə zibilliyə soxmalı olacam. Barı soruşdunmu, bəlkə, aybaşıdır?"

""Lifciyimi çıxar" - dedi. Bu da işdir? Guya mən bilmirəm onun lifciyini çıxarmalıyam? Amma bu lənətəgəlmiş şeyi özü çıxarsa olmazdı? Əllərimlə lifciyinin cəftələrini açmağa başladım. Gülmə mənə, sevgilim. Mən ona cəftə deyirəm. Cəftəni açmaq... Elə bil qapı-zad açırıq. Amma qarmaq da deyirlər, ilgək deyənlər də var. Adının fərqi yoxdur, qarmaq, cəftə, ya da ilgək. Əsas odur ki, bu zibilin mən üçüncüsünü aça bilmirəm. Heç vaxt alınmayıb. Görə də bilmirəm, hər dəfə sevişəndə bu mərhələdə ləngimə olur. "

" Bir gün mənə rast gəlsən, yəqin ki, susqun gözlərinlə mənə baxacaqsan və məni qınayacaqsan. "Əvvəlcə Narınc" - deyəcəksən, - "sonra da Şəms. Nə etməyə çalışırdın axı?" Onda mən susacağam. Amma içimdə bir ümid var ki, məni başa düşəcəksən. "Belə-belə işlər, Aydın bəy" - deyəcəksən. Ya da ,bəlkə, bir yazar olacağam, kitabımın təqdimatında üz-üzə gələcəyik. Əlində kitabım, avtoqraf almaq üçün mənə yaxınlaşacaqsan. Mən kitabı imzalayanda sən məni süzəcəksən, başımı qaldıranda baxışlarımız toqquşacaq, kitaba nə yazdığımdan isə xəbərsiz olacaqsan. Səni tanıdığımı hiss edəcəksən, kitabda yazdığım avtoqrafı oxuyanda isə onun sən olduğuna əmin olacaqsan. Əsərimi başa düşəcəksən, amma məzələnəcəksən. Zarafat xətrinə. Bir gün mübahisəmiz düşəcək, gözlərin dolmayacaq, ağlamayacağını bilirəm. Sənin göz yaşların yanaqlarına axmır. Yox, sən ağlamayacaqsan. Mənim yanımdan getmək istəməyəcəksən və ağlamayacaqsan. Səni yanımdan qovanda da getməyəcəksən, "özün sikdir get, qapı ordadır" deyəcəksən və məni öz evimdən qovacaqsan. Üç gün, ya beş, ya on.... Bir ay, ya da beş ay... Geriyə qayıtdığımda səni orda tapacağam. Buraxıb getdiyim yerdə. Səssiz qəbul edəcəksən məni, sual verməyəcəksən, sorğulamayacaqsan. Onda mən də suallarla sənin zəhləni tökməyəcəm. "Anarla hələ də danışırsan?" sualını verməyəcəm, gözümün içinə baxıb yalanlar demək məcburiyyətində olmayacaqsan, özünü özündən gizlətməyəcəksən. İnsan bəzən özü-özünü aldadır, sevgilim. Anar hər zaman varıydı. Məndən üç il qabaq da varıydı, məndən sonra da olacaq. Onların dediyi hər şeyi mən də bilirəm. Anarın sevdiyi insanı qoruma hissinin güclü olması, qulaq asması, hirslənməməsi, həmişə hər şeyi qəbul etməsi qadınların xəyal edəcəyi bir şeydir."

"Yuxuda ölmək istəmirəm, düzü. Heç öləcəyimi də gözləmirəm. Bəlkə də gənc olduğuma görə ölüm mənə bu qədər uzaq görünür, onun məni alıb apara biləcəyinə inanmıram. Heç vaxt ölümü hiss etməmişəm, sevgilim. Ölmək istədiyim vaxtlar olub, amma bu, mənə nəsə başqa cür təsir bağışlayıb. Canını qurtarmaq kimi, məsələn. Ölmək istəmək ölümün səni qəfil yaxalamasından fərqlənir. Birində ölüm yüngüllük vəd edir, digərində isə qorxu. Bir filmdə görmüşdüm, qadın xərçəng olur və əri dayanmadan təcrübələr apararaq xərçəngin müalicəsini tapmağa çalışır. Bütün gününü laborotoriyada keçirir, meymunun üstündə müşahidələr aparır, hətta gecələri də evə gəlmir. O, xərçəngin müalicəsini tapdığı anda isə qadın evdə tək-tənha ölümlə boğuşur və ölür. Deyilməmiş sözlər, yaşanmamış günlər və ömür boyu sürəcək peşmanlıqlar qalır kişiyə. Bəzən nəyinsə qarşısını almaq mümkünsüzdür, sadəcə əlindəki günləri dəyərləndirməlisən. "Nə fərqi var, onsuz da öləcəksən?" demə, sevgilim. Bunu deməyəcəyini də bilirəm, çünki sən məni başa düşürsən."

P.S. Mənə maddi yardım etsəniz, sizə Minnətdar olaram, xanım Obama. Xərc də sizin, gəlir də sizin. Özü də tamamilə. Gecəniz xeyrə.