Xoşbəxtliyin facebook tərəfi

Sosial şəbəkələr, onlardan istifadə qaydaları, status yazmağın şərtləri haqqında Adnan Hacızadənin qeydinin oxunması vacibdir və mütləqdir. On görə də onu yazıya birbaşa əlavə edirəm :

        “Facebook Mədəniyyəti (Rant)

 

Bu facebook ki, var aa? Evdə bişməyib, qonşudan gəlməyib,dünyanın digər ölkələri kimi bizim ölkəmizə də daxil olan (hələ də) yeni fenomenlərdən biridir. Facebook, azad sözün və azad fikrin məkanıdır. Amma unutmaq lazım deyil ki, facebook həm də, bir ictimai məkandır. Hamı istədiyini yazır, və yazılanların çoxu mənasız yersiz, bəşəriyyətə xeyir gətirməyən (Ruslan Asad – 2012) statuslar olur. Azad Fikir Universitetinin mühazirələrinin birində aparıcı Əli Novruzov demişdi ki, əlinizi qaldırıb sual verəndən əvvəl bir düşünün ki, bu sualı dünyaya gətirməklə müsbətə doğru bir dəyişikliyə imza atmış olursunuzmu? Məncə eyni fikri statuslara da aid eləmək olar. Milyonlarca mənasız statuslar yazılır, vaxt sərf olunur, internet trafiki sərf olunur,insan gözü zəifləyir, zir-zibilin içində müsbət, maraqlı, informatik, gülməli yazıları tapmaqda çətinlik çəkirsən.

Dəyə bilərsiz ki, xoşuna gəlmirsə ‘’anfollov’’ elə,‘’blok’’-a sal, dostluqdan sil. Amma niyə? Niyə mən özümü insanlardan, bəşəriyyətdən təcrid eləməliyəm? Mənim üçün həqiqətən də maraqlıdır ki, facebook-dakı‘’dostlarım’’ bu və ya digər mövzuda nə düşünürlər.

Facebookun özünün qanunları var, pornoqrafiyanın yayılmaması; dini, irqi, cinsi zəmində ayrıseçkiliyin olmaması və s.  Amma bu bəs eləmir. Ona görə də biz bir şey düşünməliyik ki, hammımızın facebook təcrübəsini asanlaşdıraq, yaxşılarşdıraq.Bu mövzunu ictimai müzakirəyə çıxartmaq istəyərdim.

Mənim fikrim budur ki, biz, özümüz, tövsiyyəvi xarakter daşıyan facebook kodeksiniyaratmalıyıq ki, bu sənəd də facebook istifadəçilərinə bir yol göstərsin. Müzakirəyə çıxarılacaq mövzuları təklif edirəm:

1.    CAPS LOCK-la yazmayın! Oxumaq çətindir, adama eləgəlir ki, bağırırsız.

2.    Qeyri-normativ leksikon. Bu məsələ sual altındadır, dairəmdə olan insanların müxtəlif fikirləri var bu barədə amma söyüşə qədər alçalmaq heç kimə baş ucalığı gətirməz.

3.    Yağış və ya digər hava statusları. Çoxumuz eyni şəhərdə yaşayırıq, pəncərə var görürük. Ehtiyac yoxdur sadəcə.

4.    Geniş kütləyə o qədər də maraqlı olmayacaq məlumatlar:Yağışda islandım, işə bu gün gec gəldim, işə bu gün hamıdan tez gəldim qapıbağlıdır, səfərə getmək üçün şey-şüyümü yığıram, Darağımı tapa bilmirəm!,

5.    Ürəyiniz nəsə istəyəndə: Ürəyim xəngəl istədi, bir dənə siqaret olsaydı çəkərdim, indi yaxşı dönərin yeri var və s.

6.    Cəmiyyətə heç bir aidiyyatı olmayan sizin işiniz barəsində məlumatlar: Bu gün rəisim filan şey dedi, mən hər şeyi vaxtında çatdırdım, 2 report qalıb, bu rüb uğurlu oldu və s.

7.    ‘’2 saatdır tıxacdayam’’ status bizə heç nə vermir. Sizə yazığımız gəlməyəcək, helikopterlə gəlib size tıxacdan çıxarmayacayıq. Heç olmazsa yazın ki, filan yerdə güclü tıxac var başqa yoldan istifadə edin. Başqa yol yoxdursa ümmumiyətlə mənası yoxdur.

8.    Məkan statusları. Evdə! İşdə! Bakı! Barselona!Bu nə deməkdir? Bir yazın ki, əziz dostlar 3 günlük səfərdə Tiflisdə olacam kim görüşmək isyətirsə xəbər versin. Yoxsa məkanın adını yazıb nida işarəsi qoymaqla nə demək istəyirsiz? Əgər çatdığınız məkan hansısa nailiyyəti bildirirsə: Maçu-Piçu! Bazar-Düzü! Camalunqma! Şuşa! Onda başa düşmək olar. Amma avtobusla Sumqayıta çatıb ‘’Sumqayıt!’’ yazmağın heç bir mənası yoxdur.

9.    İdman nailiyyətləri. Bu gün 2 saat qaçdım, bugün 1 saat məşq elədim, 3km üzdüm, 100-dənə jim elədim və divara 2 dəfə kəllə vurdum. Əcəb elədin! Bizə nə? Biz niyə bilməliyik bunu?

10. Filankəslə,filankəslə, filankəslə filan yerdə oturub çay içirik. Sizə Nuş olsun! Amma nyus-fidin günahı nə?

11. Müəyyən bir insana ünvanlanmış statuslar. ‘’Filankəs işdən çıxandan sonra qapını örtmür’’,‘’Tofiq! Bir pivə al gəl torqovuya’’, ‘’Mən səni hamıdan çox sevdim, sən qədrimi bilmədin’’, ‘’Hamıya demək istəyirəm ki, mən filankəsi çox sevirəm’’ – bunu onun özünə yazın.

12. Mənası olmayan və mövcud olmyan #həştəqlər-dən istifadə.

13. Şəhərdə kim var? (əslində bunun mənası var… nevermind)

14. Yaxşı bilmədiyin xarici dildə status yazmaq. Niyə?

15. Yalnız özünüzə məlum olan hadisələri gözləmək: 4 ay qaldı, 4 gün qaldı, 3 saat qaldı…soruşanda Nəyə? deyirlər ‘’demək istəmirəm’’. Bəs onda niyə yazırsan?

16. Hərbi xidmətdə olan əsgərlərin status paylaşması, şəkil paylaşması. ‘'212 gün qaldı’’ kimi şeylər yazması. Dostlar, əsgərlikdə olanda facebook və internetdən istifadə etməyin bu cinayətdir və nəticələri çox pis ola bilər.

17. ‘’Bu yaxınlarda profilimə əl gəzdirəcəm’’, ‘’78 nəfəri sildim’’… sildin də, düz elədin.‘’bu bığlı daydaylar, maykalı qaqaşlar mənə niyə dostluq göndərir axı?’’. Bildik ki, populyarsan yaxşı bildik.

18. Google-da tapa biləcəyiniz məlumatları camaatdan soruşub onları yormayın. ''Filan ölkənin əhalisi nə qədərdi, kim bilir?''. (Araz Bayramov təklif elədi)

19. Futbol oyunları zamanı oyundan 2 saatdan əvvəl ''Biz sizi cıracayıq!!'', ''Mənim komandam zordu''... oyun vaxtı ''Gərək trener Filankəsi buraxardı meydana'' və ya ''Qooooooooooool!!'' haykırtıları niyə lazımdı? Kim istəyir futbola baxır... futbolun canlı komentatorluğu lazım deyil facebookda. Ya da hesabın yazılması, ya da ''Hesab nədi kim bilir?'' girin www.livescore.com-a orda var hamısı (Vüqar Salamlı təklif etdi) 

20. Şəxsi yazışmaları ictimai müzakirəyə çıxarmaq tərbiyəsizlikdir. ''Bir baxın görün Filankəs nə yazır mənə...''

Başqa lazımsız statuslar da var. Onu artıq bu postu oxuyanlar yazsın… amma hər halda status yazandan əvvəl bir düşünün:

-      bu status gülməlidir?

-      Bu status məndən başqa kimə maraqlı olmalıdır?

-      İnsanlar bu statusu oxuyub yeni bir şey əldə edəcəklər ya yox? “

Bu qeyd 2013-cü ildə yazılıb, ancaq çox az adam ondan nəticə çıxarıb. Şəxsi həyatın sosial şəbəkədə paylaşılmağından başlayaq. Bir para dostlarımız demək olar ki, atdıqları hər addımı yazırlar. Sevgilisiylədir və xoşbəxtdir, anası dadlı yemək bişirib, yenə xoşbəxtdir. Xaricdədir, xoşbəxtdir və üstəlik Azərbaycanda olanlara yazığı gəlir, “axx siz bədbəxt azərbaycanlılar” fikrini hər statusda vurğulayır. Darıxır, depressiyadadır, tualetdədir, sevgilisindən ayrılıb, özünü öldürmək istəyir, yemək yeyir, dırnağına lak qoyur,  onun sevgisi çox, lap çox böyükdür, ancaq biz bunu qanmırıq. Kimsə sevgilisinə sataşıb, tapsa bıçaqlayıb öldürəcək. Ərli qadınlar daha dəhşətdir, burda artıq dövriyyəyə əriylə yatmağından, harda nə yeməyindən, ərinə deyəcəyi sözləri, və hətta qarnındakı uşağın cinsindən də yazır, ərinin yataq otağında yatdığı halda fotolarını çəkib paylaşır.

Bütün bunlar hamısı konkret statuslarda gördüyüm şeylərdir. Məsələn, qızlardan biri yazmışdı ki, siz necə yatıb necə durursunuz bilmirəm, ancaq mən ərim olmasa, gecələri soyuqdan donaram. Həmin qız bir müddət sonra isə qarnındakı uşağın oğlan olmasından yazdı. Bir oğlan isə sevdiyi qadınla sevişməyindən yazmışdı.

 Və ya bir dostumuz var, gedib Amerikaya. Bütün günü xoşbəxt olmasından yazır, hətta o qədər xoşbəxtdir ki, bu tip statusları, commentləri hər dəfə yazmağa, üstəlik bizə yazığı gəlməyə də vaxt tapır. Bizə maraqlı  Amerikanın şəkilləri ola bilər ancaq. Onun özünün evdə, pubda çəkdiyi şəkilləri, hələ üstəlik başlıq kimi Amerikadakı xoşbəxt olmasından, oranın cənnət olmasından, bizə yazığı gəlməsindən yazması isə yorucudur. Biz onun xoşbəxt olduğunu görməkdən, oxumaqdan yorulduq, o bunları bizə deməkdən usanmadı.

Depressiyadasınız, sevgilinizdən ayrılmısınız? Təəssüf edirəm, ancaq biz bu məsələdə sizə heç bir köməklik göstərə bilməyəcəyik. Sevgilinizlə aranızı siz özünüz düzəltməlisiniz, sizin düzəldə bilmədiyiniz şeyləri biz qətiyyən düzəldə bilmərik.

Ümumiyyətlə, yazmağa nəsə tapmırsınızsa, yazmayın, yazmağa məcbur deyilsiniz, sizin belə bir məsuliyyətiniz yoxdur, rahat olun. Unutmayın ki, siz beynəlxalq insan deyilsiniz, sizin nə yediyiniz, halınız, kimlə, neçədə və harda olmağınız 3-5 nəfərdən başqa heç kimə qətiyyən maraqlı deyil, əksinə bu tip statusların ard-arda düzülməsi adamı əsəbiləşdirir. Köhnə profilimdə həddən artıq adam var, ona hər dəfə girəndə millətin o qədər bu tip yazılarını görürəm ki, düşürəm auraya, birtəhər oluram. Niyə yazırlar, və ya niyə yazırsız? Xoşbəxt deyilsiniz, imitasiya edirsiniz, sizin xoşbəxtliyiniz bu barədə facebookda yazıldığı andan tükənmişdir. Çünki xoşbəxt, ümumiyyətlə həyatın ləzzətini duya bilən adamlar sosial şəbəkədə belə şeylər barədə yazmırlar, yazmağa söz tapmırlar. Hər insanın həyatdan həzzalma formulu başqadır, ona görə də onlar özlərini ağıılı göstərib, nəsə yazmağa cəhd etmirlər. Ərinirlər, belə şeylər onlara maraqlı deyil. İnsan yalnız imitasiya üçün belə yazır. Xoşbəxt olduğunuz anları yadınıza salın. Heç onda facebooka ayırmağa vaxt tapmırdınız, yüngülvarı göz atmaqla yetinirdiniz. Ancaq indi hər gün saatlarla fb-dəsiniz, xoşbəxtlikdən çərənləyirsiniz, şəxsi həyatınız haqda hər şeyi yazırsınız.

Sevgilisi (əri) var, normalda xoşbəxt olmalıdır, ancaq xoşbəxt deyil, şüuraltısı bunu bilir, o isə sevgilisiylə (əriylə) xoşbəxt olduğuna özünü inandırmaq istəyir. Bunun üçün də facebookdan istifadə edir, davamlı xoşbəxtlikdən, sevgilisindən (ərindən, uşaqlarından, onlara nə bişirməsindən, onların davranışlarından) yazır, həyatlarının maraqlı olmasına işarə vurur. Onlar düşünür ki, həyatları həddən artıq maraqlıdır və bunu dostlarına göstərməklə hər kəsi xoşbəxt olduğuna inandırmaq istəyir, çünki dostları inansa, o da inanacaq, və bu yalanla bir az daha idarə edə biləcək. Başını qatır bir növ, məişət sıxıcılığını, həyatındakı boşluğu belə şeylərlə rəngləndirmək və doldurmaq istəyir. Həmçinin Amerikada (xaricdə) olanlar da bu tiplərə daxildir. Axı Amerika xəyallar ölkəsidir, təyyarədən düşən kimi xoşbəxt olmalıydı və ömür boyu da xoşbəxtlikdən göylərə uçmalıydı. Ancaq onun içində bir sıxıntı var, ləzzət almağı bacarmır və ya nəsə çatışmır. O isə bunu yaza bilməz, çünki axına qarşı çıxa bilməz, düşmənlərini sevindirə bilməz. Nə etməlidir? Davamlı xoşbəxtlikdən, həyatının necə maraqlı keçməsindən yazmalıdır, bizləri qısqandırmalıdır. Biz qısqanmalıyıq ki, o xoşbəxt olduğuna daha çox inansın.

Depressiyada olduğunu yazan adam heç vaxt depressiyada deyil, artisltik edir, sadəcə eqosu acdır və eqosunun oxşanmağına o qədər ehtiyacı var ki, bunun üçün depressiayaya düşür və status yazır. Axx sizi sroku keçmiş ərgənlər (c)

Etməyin, eləməyin, real həyatı facebookda paylaşmaqdan qaçının, çünki nə qədər çox paylaşırsansa, o qədər çox cılızlaşırsan, əlindəki şeylər bir o qədər dəyərsizləşir, sən artıq sevgilinlə facebookda yazmaq, şəkil paylaşmaq üçün görüşürsən, facebook üçün yeyirsən, kədərlənirsən, gülürsən, xaricə gedirsən. İnsan xislətidir, eqodur. Eqonuzu atın bir qırağa, onlar bizə həyatdan zövq almağa imkan verməyib, verməyəcək də. Kədərinizin səbəbini özlüyünüzdə aydınlaşdırın, aradan qaldırın. Sizə sevinc gətirən şeylərdən bərk-bərk yapışın, siyahını genişləndirin. Və facebooksuz xoşbəxt olun, ən sevincli anlarınızı facebooka yazmaqla ucuzlaşdırmayın.

Qoşun təcrübəsi - 2-ci hissə (hərbi qullquçuya münasibət)

sizə zəfər gətirəcəyik
bizə məktub yazın heç olmasa 
sətirlərdən ürəyiniz boy versin 
səbirlə dinləyin şikəst qayıdan 
əsgər yoldaşlarımızın gecə sayıqlamalarını 
üz çevirib getməyin uşaqlarımız dilənəndə 
su verin 
çörək verin! 
atalarımıza siqaret 
analarımıza ürək dirək verin… 

sizə zəfər gətirəcəyik 
bizə barıt qoxusu dadmayan 
səhər saxlayın 
bir az günəş 
bir az dəniz… 
bir az da soyuq xırdalan pivəsi 
şəxsən mənim üçün 

və sevməyin ay əclaflar 
bizi gözləyən qadınları

Qoşun təcrübəsi (1-ci hissə)

Srağagün qayıtmışam cəbhədən. Hərbi həkim kimi 1 aylıq ezamiyyətimizin 15 gününü Beyləqanın N saylı hərbi hissəsində, qalan 16 gününü isə Füzulidəki N saylı Əhmədbəyli hospitalında keçirdik. Ordakı və ordudakı ümumi vəziyyət haqqında geniş bloq yazısı yazacam. Kİ bunu getməmişdən qabaq da statusumda yazmışdım. Amma hələlik bunları saxlayaq sonraya. İndi bəzi şeyləri qısaca qeyd etməyi özümə borc bildim.

   İlk əvvəl onu deyim ki, ordudakı hər bir əsgər göydən düşməyib, başqa planetdən və ya ölkədən gəlməyib, öz içimizdən, xalqın içindən gəlib xidmətə. Elə əsl problem də burdan başlayır. Çünki ordunun bir neçə il qabaqkı vəziyyətiylə bu gününü müqayisə edəsi olsaq, yerlə göy qədər fərqlilik olduğunu görərik. Bunun belə olmasında, əlbəttə ki, ictimaiyyətin, medyanın, əsgər valideynlərinin rolu çox böyükdür və bunu danmaq olmaz. Məhz ictimai rəyin tənqidi xarakterdə olması, əsgər valideynlərinin öz övladlarının haqqını axıra kimi tələb etməsi hərbidəki məsuliyyət hissini qat-qat artırıb. Artıq hərbi hissədə leytenantdan tutmuş polkovnikinə qədər hər bir hərbçi hər bir əsgərin üstünə əsir, əsgərin burnu qanayacağı təqdirdə onunla birlikdə neçə hərbiçinin də illər ərzində qurduğu karyerasının məhv olacağını, hətta həbsə düşəcəyini bilir. Həm də hərbidə hər bölük bir ailədir, ailədən birinə nəsə olması isə özlərini dəmir qədər sərt göstərən zabitin də ürəyini incidir. Əmin olun ki, bu belədir. Əsgəri qozuna almayan zabiti isə tədqiqatçılar hərbi dillə desək, ayaqlarını qaldırır yuxarı, yəni işi düşür tədqiqatçıya, bu isə zabit üçün qara kitabın açılışıdır. Ya külli miqdarda pulu çıxacaq (elə ki, ömür boyu bir də eyni qələti edə bilməyəcək), ya rütbəsi və ya vəzifəsi vurulacaq, ya da ki həbsə göndəriləcək. Mən olduğum hərbi hissədə günün nizam qaydasına elə riayət edirdilər ki, əsgəri bu nizam qaydasına görə nə gün vura bilərdi, nə don, nə də başqa bir şey. Hətta zabitlər özləri bölüklərini kondisionerlə də təmin etmişdilər ki, istivurma olmasın. MAXE-lər varıydı ki, əsgəri vecinə almırdı, hətta sevmirdi də, ama nizamnaməyə mütləq riayət edirdi. Əsgərin zabit, gizir və MAXE tərəfindən döyülməsi isə artıq orduda, demək olar ki, nağıla çevrilir. Yalnız döyüş bölgəsində bəzən bu hallarla qarşılaşmaq olur. Ki, ona da mən bir ay ərzində rastlamadım, eşitmədim. Amma dediyim kimi əsgər də eyni tip deyil, hərəsi bir cürdür, tualetə düzgün otura bilməyən, nəcisini tualetin divarına yaxan əsgərlər var, dişini qanadıb nəcisinin içinə tökənlər var ki, hospital getsin, və ya əlinə keçəni oğurlayan əsgərlər var, xidmət etməmək üçün hər bir oyundan çıxanları var. Səbəbi isə fərqlidir, ilk səbəb hərbi xidmətə çağırış yaşının az olmasıdır. Ki, 18 yaşlı evindən uzaqda belə qalmamış uşağı birbaşa hərbi hissəyə atanda çətin olur, daima ev həsrəti çəkir, hərbi geyimi fəxrlə geyinsə də, nifrət edir sonradan, günün nizam qaydasına dözə bilmir. Bəziləri sadəcə əziyyətə qatlaşmaq istəmir. Belə bir neçə əsgər bizim məntəqəni mazol eləmişdi, hər gün konkret vaxtlarda onların gələcəyini bilirdik. Baxırsan ki, boy yerində, buxun yerində, ondan qat-qat zəif uşaqlar xidmətdən yayınmağa belə cəhd etmir, ancaq belə qəhrəmanlar hansı yolla olur-olsun, məntəqədə yatmağa çalışırdılar. Hətta patinkanın ayağını xırdaca döyməsini faciə şəklində, axsaq yeriyərək gəlib bizə bildirirdilər. Halbuki mənim ayağımdakı patinka izləri onunkundan çoxuydu, o qədər də incitmirdi heç. A kişi, sizə burda gülməli gəlir e, orda əsgər görmüşəm ki, səbəbsiz yerə hərbi hissədən qaçıb, yarıyolda damarını kəsib qayıdıb hərbi hissəyə. Naxçıvanda qulluq etmiş tanışım şəstlə danışırdı ki, axırıncı aylarda silahı darağıyla birlikdə postda qoyub gedirdik hərbi hissənin yeməkxanasına. Hə, bilirəm, əsgəri tənqid etdiyimə görə mənə nifrət püskürənləriniz də olacaq. Hansılar ki, hərbi xidmətdən min bir bəhanəylə yayınıb, indi də Roadda və ya Yeraltı kafedə, Arazda filan oturub pivə içə-içə ordudakı vəziyyəti müakirə edir, tənqid edir. Qızla sevişməyə, gəzməyə, içməyə üzləri ağdır, onda heç yerləri ağrımır, ancaq hərbi xidmət məsələsi gələn kimi sağlam yeri olmur. Yalandır? Əlinizi qoyun vicdanınızın üstünə, neçə tanışınız xidmətə getmək istəyib, adam kimi xidmət edib, və ya ümumiyyətlə xidmət edib? Ordunun çatışmayan tərəflərini mən də bilirəm, həm də sizdən yaxşı bilirəm, adamın əli üzündə qalır ordakı bəzi şeyləri görəndə. Amma bu, heç kimə haqq vermir ki, xidmətdən yayınsın, özünü ordakılardan üstün görsün. Kim sizə bu haqqı verir? Özünüzü böyük pox zənn edirsiz, poxsunuz pox olmağına, amma əsas adam olmaqdır, ordakıların heç biri sizdən əksik deyil, hər bir əsgər ilk öncə insandır, hansısa bir ananın övladıdır, hərbidəki oğluna görə hər bir ana gecə-gündüz narahat olur, bir yerdə otura bilmir, övladı üçün nəsə etməyə çalışır, ordakı insanlar hansısa bir ailənin ümid işığı, hansısa qızın sevgilisi, kiminsə qardaşıdır. Bütün bu kəslər üçün hərbi xidmətdəki oğlan heç də sizdən az dəyərli deyil öz yaxınları üçün. Bir dostum var, hamınız da yaxşı tanıyırsız, xidmətdən yayınmağa çalışmadı, xidməti fırlatmağa da çalışmadı. O, Beyləqan korpusunda məşhur Haramı düzündə düz 1 il xidmətini elədi və heç bir problem də çıxarmadı.

Mən təzə gedəndə qazlı getmişdim, bunu etiraf edirəm, sonra tənqid etdilər dostlarım məni buna görə. Və düşündüm. Sonrasında əsgərə əsgər kimi yox, fərd kimi yanaşmağa başladım. Hərbidə, adətən, əsgər elə əsgərdir, onunla xidmətdən kənar nəsə danışılmır. Hansı ki, buna çox böyük ehtiyac var. Məntəqəyə gəlib-gedən hər bir əsgərlə xırda, səmimi bir söhbət onların üzünü güldürürdü, sevindirirdi. Sonrasında səhvləri olanda cəzalarını da verirdim, amma yenə də hörmət edirdilər. Çünki əsgər üçün zabitin beləsi orda qızıldan qiymətlidir. Amma yuxarıda dediyim kimi əsgər varıydı ki, adama əclaflıq dərsi keçərdi. Çünki ailəsində elə görmüşdü. Məhz bu cürləri postda yatır, avtomatı qoyub çayxanaya gedir, üzqırxanını yerə basdırır ki, mikrob yoluxsun, üzünü qırxanda üzü yara töksün və məntəqəyə getsin. Dizenteriya olur, özünü sağaltmır, əksinə nəcisini əsgərlərə pulla satır ki, onlar da xidmətdən yayınsın. Baxın indi, biz bu cür əsgərlərlə də işləməyə məcburuq. Psixologiyası normal olmayanlar, fiziki cəhətdən n qədər çatışmazlığı olanlar göndərilir hərbiyə. Ki belələrinin sayı yeni nazirin gəlişindən sonra xeyli azalsa da, hələ ki, tam qurtarmayıb. Hətta son dövlrər orduya hədsiz sayda MAXE və gizirlər cəlb olunur ki, postlarda onlar dursun ki, itkilərin sayı az olsun, ayıq-sayıqlıq daima qorunsun. Çünki 18 yaşlı xidməti yola verməyə çalışan uşaqla işinə görə maaş alan MAXE və ya gizirin məsuliyyət hissi, professionallığı çox böyük arayla fərqlənir. Qaldı ki, itkilərin sayını ictimaiyyətdən gizlətməyə, bu, bəzən lazımdır, əhalinin panikaya düşməməsi üçün bunu etmək bəzən hətta vacibdir də. Ancaq bu, ona əsas vermir ki, orduda özbaşınalıq yaransın, əsgəri boş yerə qurban versinlər. Müharibə şəraitidir. İtkilərin olması qaçınılmazdır, hər iki tərəf ara-sıra itkilər verir. Xüsusən də, əgər bunu kəşfiyyat-təxribatçı qrupu edirsə.

Media isə hər zaman ordunun üstündən gözünü çəkməməlidir, daima məlumat mübadiləsi olmalıdır, təbii ki, hərbi sirri qorumaq şərtiylə. Ancaq hər zaman dezoinformasiyadan qaçınmalıdır. Bu cür reytinq üçün dezoxəbərlər yayan jurnalistlərin etdiyi əclaflıqdan, jurnalist qəhbəliyindən başqa bir şey deyil. KİV güclü vasitədir, ən xırda bir şeyi, hətta olmayan bir şeyi ictimaiyyət üçün ən lazımlı hala gətirə bilər, amma KİV normal işləsə, ordu daima üstündə ictimaiyyətin nəzarətini hiss etsə, daha məsuliyyətlə yanaşacaqlar öz işlərinə. Bundan başqa hərbi xidmətə gedən hər bir yaxınınıza başa salın ki, ora farmozonluq yeri deyil, silahla şəkil çəkdirib sosial şəbəkədə paylaşmaq yeri deyil, gülləylə ata-ana yazıb, sonra ata-anasını zibilə salmaq yeri deyil. Əgər, həqiqətən, orduya getmək istəmirsənsə, getmə, ya da bunu da bacarmırsansa, get xidməti müəyyən səviyyədə yola ver, amma yüz hoqqadan çıxıb gəlib onu mülki həyatda kişilik kimi sırıma camaata.

Başqa vaxt deyirlər ki, niyə əsgərə xidmət vaxtı cəmi 3 güllədən artıq atmağa icazə vermirlər. A bəylər, ay xanımlar, başa düşün, əsgərdi bu, xalqın içindən çıxan uşaqdır, tində söhbət edən qaqaşdır, tualetə düzgün oturmağı bacarmayanları da var aralarında. Güllə verən kimi ya çətin vəziyyətə dözmür, özünü güllələyir, ya yanındakı kütbeyinlik edir, aralarında söhbət düşür, yanındakını güllələyir. Belə olanda necə güllə versinlər əsgərə? Niyə versinlər? Bir-birini güllələmək üçün? Axı burda hərbiyə aidiyyatı olmayan şeylər var. Məsələn, bayraq postunda duran əsgərə o biri əsgər yoldaşı gəlib ilişir, onunla məzələnir, vurmayana söyüş söyür, o da çəkir tətiyi, güllələri doldurur onun qarnına. Özü də bədbəxt olur, o biri də

Ordudakı vəziyyətin düzəlməsi üçün ilk növbədə təhsilin səviyyəsi heç olmasa, normal yaxın olmalıdır, hərbi hissələrdə bir neçə psixoloq olmalıdır və ən əsası “arxalı” əsgərlərin də adam kimi xidmət etməsidir. Həmin əsgər göz görə-görə, saymazyana telefon işlədəndə zabit gözükölgəli olur, o birilərə də heç nə deyə bilmir, susur və hörmətdən düşür. Kİ, susmasa, vəzifəsindən düşəcək.

Hələlik yazacaqlarım bu qədər. Daha sistemli şəkildə yazmağa çalışacam. Yəni ki, ardı var… P.S. Əgər səfərbərlik elan olunmasa

Bizim haqsızlığımız və həyasızlığımız

Şəhərdə və bölgələrdə şadlıq saraylarının sayı durmadan artır, hər gün bir-birindən daha dəbdəbəli, orta gəlirli bir ailənənin öz büdcəsi hesabına toy edə bilməyəcəyi şadlıq sarayları  tikilir və istifadəyə verilir. Şadlıq saraylarındakı verilən yeməklərdən tutmuş ordakı xidmətlərə qədər hər şey göstəriş üçün nəzərdə tutulub. Toy edəcək ailənin qohum-əqrəba, tanış-biliş arasındakı hörməti də, sanballılığı da toyun hansı şadlıq sarayında olmasından asılıdır. Bizimkilər də heç özünü filankəsdən əskik göstərməz axı, borc-xərc tapıb, birtəhər də olsa, xirtdəyə qədər borcun içində də üzəsi olsa, toyu mütləq ən yaxşı şadlıq saraylarından birində etməlidir. Toy etmək üçün girir xirtdəyə qədər borcun içinə, ümidi də var ki, toya yazılan pullarla bağlayar borcunu. Birtəhər də bağlayır, amma toydan sonra əldə qalan qəpik-quruş olur, evlənən cütlüyün də, ailəsinin də toy bütün var-yoxunu alır, qoyur quru düzdə. Axı nəyə lazımdır bu qədər dəbdəbə?Kimə lazımdır? Bu tanış-biliş də oğraşlıq edir, elə hamısı. Kimə nə xeyri var orda bol-bol verilən və tez xarab olan, çölə atılan yeməklərin? Nə faydası var yaxınlıqdakı ən dəbdəbəli şadlıq saraylarında toy etdirməyin? Niyə bu insanlar göstəriş xətrinə aldadırlar bir-birini? Səbəb nədir? Bu qədər camaatın içində biri cəsarətli çıxmır ki, desin, ay qardaş, çəkin mıxınızı, mənim filan şadlıq sarayında toy etdirməyə imkanım çatmır, məqsəd evlənməkdisə, büdcəmə uyğun şadlıq sarayında toy etdirəcəm,  imkanıma uyğun şadlıq sarayında da evləndirə bilərəm övladımı. İnanın ki, bu cəmiyyətdə kimsə bu sözü deməlidir, kimsə bu bədbəxtlərə başa salmalıdır, ya da vecinə almamalıdır ətrafın fikrini. 22 yaşım var və mən fikirləşəndə ki, mənim də valideynlərim mən evlənəndə dəridən-qabıqdan çıxıb, borcun içində üzüb, mənə dəbdəbəli bir şadlıq sarayında toy elətdirəcəklər, adamın nəinki evlənməyə, heç bu barədə fikirləşməyə belə həvəsi qalmır. Qonaqların qozuna da deyil, bəzənib-düzənib gələcəklər toya, büdcələrinə uyğun pulu yazılacaqlar, axıra kimi tıxacaqlar və xoşbəxt olacaqlar. Ancaq mənim valideynlərimin üzü güləcək, içi isə qan ağlayacaq ki, görəsən, toydan yığılan pul ödəyə biləcəkmi bu qədər borc-xərci?

 Bir qohum bu yaxınlarda oğluna toy etdi, qohum da, qayınları da biznesmendirlər və çox varlı adamdırlar. Oğluna da hamımızın yaxşı tanıdığı və söyüşlə yad etdiyi bir məmurun qardaşı qızını aldı. Aldı ki, biznesmen kimi dayaqlarını möhkəmlətsin, dəyib-dolaşan olmasın. Ama adamlar həyasızlığın pik nöqtəsinə çatdılar, hətta o tərəfə də keçdilər. Toyu yaşadıqları Şəmkir rayonunda yox, Gəncəbasar zonasının ən göstərişli, böyük şadlıq sarayı Tovuzda olduğu üçün Tovuzda elətdirdilər. Atam da getmişdi toya, boş yerə kişini də saldılar artıq xərcə. Bu boyda adam toy elətdirə, özü də regionun ən böyük şadlıq sarayında, onda gərək evindəki bütün pulu aparıb ora yazılasan ki, biabır olmayasan.

    Və bu toylara getməyin özü də dəvət edilənlər üçün dəhşətli dərəcədə vacib və aktual məsələdir. Heç ictimai-siyasi həyatda ən vacib məsələ bundan daha vacib olmur. Bir ay qabaqdan evin xanımı özünə, qızına sırf o toya geyinmək üçün paltar alır, aldığını bəyənmir, bir də alır. Kosmetika bol olmalıdır, evdə taxılmağa yarayan qızıl qalmamalıdır, hamısı olmalıdır qolda, boyunda və barmaqlarda. Xala görmüşəm  dörd barmağına beş üzük taxıb gəlib toya. Qızlar üçün ər tapmağın ən ümidverici yeri də elə toydur. Toya getmək vaxtı çatanda lap dəhşət olur. İki saat qabaqdan hazırlığa başlayan evin xanımının hazırlanmağı bitmək bilmir ki bilmir. Kişiyə nə var, Novruzəli də olsa, ən cool biri də olsa, keçirir əyninə kostyumu və başlayır gözləməyə. Qadınlar isə daha çox qısqandıra bilmək və daha yaxşı ər tapa bilmək üçün bir xeyli əlləşib-vuruşurlar. Hərə öz çıxarları üçün istifadə edir. Xalalar qızıllarını göstərir, “xalxın arvadları”nı qısqandırır, qızlar gələcək həyat yoldaşı qazanmağa çalışır. Toyda bəzənib-düzənmək göstərişdir. Başqa da bir şey deyil. Axı niyə bu insanlar evdə bəzənmirlər, həyat yoldaşları üçün gözəl olmağa çalışmırlar? Evdəki adam deyil? Əksinə, hər kəsdən daha vacibdir. Amma etməzlər bunu, çünki göstərməlidirlər ki, bizim filan şeyimiz var, camaat da qısqanmalıdır, işin özü budur.

 Bəs onlar bunu bilirmi? Etdiklərinin artistlik olduğunu bilmirlər? Bütün bunların əslində adət-ənənə olmadığını, özlərini aldatdıqlarını bilmirlər? Bilirlər! Onlar buna adət-ənənə deyir, hər kəs öz etdiyi hərəkəti adıyla adlandırmağı bacarsaydı, nə varıydı ki. Avtobusda polis görmüşəm, avtobusa minən xanımın arxasına keçib, qabağını xanımın arxasına yapışdırıb, əliylə tutub xanımın belindən, budundan. O polisə də bir-ikisini ilişdirib, oturtsan qabağına və soruşsan ki, ay oğraş, bu hərəkəti niyə edirsən, əmin olun ki, o sizə etdiyi hərəkətin səbəbi kimi elə məsumca şey deyəcək ki, matınız quruyacaq. Bəli, biz buyuq. Etdiyimiz hərəkətlərin hər birindən bir sünilik, bir oğraşlıq yağır. Özümüzə tolerant deyib, bütün günü pivə içən yerdə fotolarımızı çəkdiririk, amma müsəlmanın Ramazan ayıyla bağlı paylaşımlarına dözə bilmirik, başlayırıq hoqqabazlığa, artistlik edirik, məzələnirik. Sonra da deyirik belə. Biz hər zaman haqlı deyilik, sadəcə, həyasızıq. Etdiyimiz hər bir hərəkətimizə haqq qazandıra biləcək qədər həyasızıq.

Atalar ata və ideal kimi

Yazı yazmaq üçün nə etmək lazımdır? Köşə yazısı, hekayə, bloq yazmaq elə də fitri istedad tələb etmir, sadəcə müşahidə etmə bacarığı və səbr lazımdır. Deyək ki, yolda gedirsiz və hansısa bir hadisəylə qarşılaşırsız, bu hadisə də sizə möhkəm təsir edir, o hadisəni diqqətlə müşahidə etməklə, səbəb və nəticələri təhlil etməklə yazının materialını toplamış olursuz. Sonra isə beyninizdə yazının proyeksiyasını çəkirsiniz, təqribi olaraq nələri harda yazacağınızı düşünürsünüz və bundan sonra tək iş beyninizdəkiləri yazıya tökməkdir. Davamlı yazmaqla, öz üzərinizdə çalışmaqla yazar olmaq olar. Ama ən əsası yazılarınızın ən sərt tənqidçisi, ən qəddar düşməni özünüz olmalısınız.

 

 Ama mənim indi yazacaqlarımın bu yazdıqlarıma çox da dəxli yoxdur, sadəcə çoxdandır atalar və atam haqqında yazmaq istəyirdim. Herman Hesse yazırdı ki, insanın özü ola bilməsi, öz şəxsiyyətinin formalaşması üçün ilk şərt atasıyla özü arasında çatların yaranmasıdır. Bütün uşaqlar atalarını ideal sayırlar, xüsusən də qız uşaqları. Oğlan uşağı böyüyəndə atası kimi olmaq istəyir, qız uşağı atası kimi bir sevgilisinin olmağını istəyir. Onlar düşünürlər ki, ataları çox güclüdür, turnikdə on dəfə çəkinə bilirsə, deməli, ondan ideal kişi yoxdur. Və bu zaman nə özləri şəxsiyyət kimi formalaşa bilirlər, nə də sevgidə uğur qazana bilirlər. Çünki atalar hər nə qədər müasir olsalar da, müasirliyə can atan insanlar üçün onlar köhnəliyin tərənnümüdürlər, hər nə qədər də olsa, yeni zamanla ayaqlaşmağı tam bacarmırlar. Turgnev “Atalar və oğullar” əsərində müasir, dövrüylə ayaqlaşmağa çalışan ataları və dövrünün gəncliyini təsvir edir. Talar hər nə qədər də zəmanəylə ayaqlaşmağa çalışsalar da, özləri belə etiraf edir ki, zəmanə çox sürətlə qabağa gedir, onlar isə buna çatdıra bilmirlər, artıq get-gedə köhnəlirlər.

Ataya oxşamağı istəmək köhnəliyi sevmək kimi bir şeydir, ruhun rəngarəng olmamasıdır, özündən əl çəkib bir başqasını yamsılamaqdır. Hansısa  fanatın özünü sevdiyi müğənniyə oxşatması kimi bir şeydir, təqribən.  Sevgilisinin atası kimi olmasını istəmək isə o insanın hələ böyümədiyinin bariz sübutudur. Bir əlin beş barmağı eyni deyilsə, hansısa yad bir oğlandan qızın belə bir şey gözləməyi və istəməyi anlamsızdır. Bu, o qızın bir şəxsiyyət kimi yetişmədiyindən və sevgilisinə də belə bir şeyə imkan verməyəcəyindən xəbər verir. Hər xırda problemdə atasını misal gətirəcək, oğlanı atası kimi olmadığına görə qınayacaq, onun şəsiyyətini əlindən almağa çalışdığının və təhqir etdiyinin fərqində belə olmayacaq. Özü də vay o gündən ki, qızın atası gəlirli kişi ola. Onda tək bir şey qalır, götür başını qaç. Bu yazım kimlərəsə cılız bir şey kimi gələ bilər, ama normal gəlirli ailənin qızlarını az-maz tanıyanlar bilər belə bir şeyin nə demək olduğunu, bir də belə bir şeyin qurbanına çevrilmiş insanlar. Cek Londonun “Martin İden” əsəri isə düşünürəm ki, bu mövzuya ən yaxşı toxunan əsərdir. Kobud, təhsilsiz və proletar bir gənci sevən qız onu olduğu kimi sevir, ancaq sonradan onun eqosu özünü biruzə verir, oğlanı hər vəchlə dəyişdirmək istəyi, onu öz meşşan cəmiyyətinə daxil etmək və atasına bənzətmək istəyi sonunda Martin İdenin ölümüylə nəticələnir. Çünki Martin bütün bunları görür, analiz edə bilir, o Ruthun dediyi kimi yox, öz arzularının arxasınca gedərək yazar olmaq və pul qazanmaq istəyir. Öz cəmiyyətini, atasını ideal sayan Ruth üçün isə bunları anlamaq çox çətindir. Anlaya bilməz, çünki düşüncə tərzi buna imkan vermir, xəyalət deyir Martin belələrinə. Düşünə bilməyən, ancaq nəfəs alan varlıqlara. Məhz bu varlıqlar, başda Ruth olmaqla Martini dünyadan iyrəndirir, onların meşşanlıq, pul həvəsi diksindirir onu və qurtuluşu özünü suda boğmaqda görür.

Atam haqqında isə onu deməliyəm ki, onu heç vaxt ideal saymamışam. Şərait buna imkan verməyib. Məhz bu, mənim özüm olmağıma təkan verib. Onu dediyim kimi, ideal saymamışam, ama həmişə sevmişəm. Necə varsa, elə görmüşəm. Yaxşı tərəflərini də, pis tərəflərini də ayrılıqda görə bilmişəm. Və bu, onun hansısa səhv hərəkətində mənim ondan üz döndərməməyimə kömək edib. Atamın hansı məqamda aciz qalacağını da bilirəm, ona görə də gözləntilərim də böyük deyil. Belə olması yaxşıdır. Çünki sonradan onunla bağlı xəyal qırıqlığı yaşamaq istəmirəm  və bu günə kimi də yaşamamışam.

Ataları sevmək lazımdır, hörmət etmək lazımdır, ama bütün bunlar üçün onları olduğu kimi qəbul edib, tanımaq lazımdır. İdeallaşdırmaq isə qətiyyən lazım deyil. Bu qədər. Yazı nə qədər bəsit olsa da, demək istədiyimi və deyə bilmədiklərimi anlayanlara eşq olsun. Var olun!