Məğlubedilməz ordu və məğlub insanlar

Ortalama hər dükana borcumu 100 manatdan hesablasaq və nəzərə alsaq ki, 4 dükana borcum var, bu edir 400 manat. 220 manat ev sahibinə, üstəgəl 50 manat da (ən azı) rüşvət verəcəm, cəmi edir 670 manat.

 Dağda olanda 980 manat alırdım. Dağpulu filan da var idi, indi aşağıda olduğuma görə ən azı 100 manat az alacam, deməli bu aylıq maaşımdan mənə qalan 210 manat pul olacaq. Aldığım maaşı və mənə əslində qalan pulu müqayisə edəndə gerçəkdə mən 210 manatlıq maaş alan bir hərbi qulluqçuyam. Maaşımıızın yüksək olması, istər yuxarı rəislər və dövlət tərəfindən, istərsə də mülki camaat tərəfindən həmişə xüsusi diqqət çəkib. Dövlət və yuxarı komandir heyəti maaşın bizə haram olduğunu, demək olar ki, hər sıra baxışında başımıza vururlar. Niyə idman normativlərini verə bilmirik, niyə əsgər xəstələnir, niyə hərbi çəkmələr cırıqdır, niyə formamızın rəngi gedib, niyə kazarmalar təmir olunmayıb, niyə dərs cədvəlləri hazır deyil? Niyə, niyə, niyə? Canınız çıxsın, qalın gecəni burda. Ümumiyyətlə, filan bölüyə (tabora, tibb məntəqəsinə və s.) kazarma vəziyyəti elan edirəm. Bir həftə hərbi hissədən kənara ayaqlarını ata bilməzlər. Maaş kartını bankomata salanda vicdanınız sızıldamır? Əclaflar, şərəfsizlər, kişi qəhbələri! Dövlətin verdiyi pul haramınız olsun.

Yuxarı rəislərin üş aşağı beş yuxarı dediyi sözlər hər zaman bunlar olur. “Niyə”lərin və söyüşlərin sayı və rəngarəngliyi arta bilər, nəinki əksinə. Sanki özlərinə aldıqları maaş halalıymış kimi. Sanki keçmişlərindən xəbərsizik. Günahkarların günah axtardığı yerdir bura. Özlərinə qoyulan münasibəti indi yüksək rütbəli olduqları bir vaxtda tabeliyindəkilərə tətbiq edirlər. Robot olmaq lazımdır hərbinin qayda-qanunlarına əməl etmək üçün. Ailə yada düşməməlidir, aldığın maaşda zərrə qədər gözün olmamalıdır. Bunları da keçdik, yeməyi ən çoxu 15 dəqiqəyə yeyib, gecəni gündüzünə qatıb hərbi xidmətlə məşğul olmalısan qalan bütün vaxtlarda. Əlbəttə, əgər insan olaraq təbiətin sənə verdiyi fiziki və zehni güc buna imkan verərsə. Amma çətin ki, yenə də onlar səndən razı qalsın. 1 il qabaq qulluq etdiyim hərbi hissədə komandir hər axşam sıranın qarşısına hələ Günəşin şəfəqləri batmamışkən çıxardı. Və başımızın üstündə ulduzlar görünəndə evə gedərdik. Hər gün eyni sözləri təkrarlayardı. Hər axşam sıranın ən başındakı cərgədən başlayar, diqqətlə, səssiz və zəhmli bir şəkildə hamının üzünə baxardı. Kimə yaxınlaşırdısa, həmin adamın rəngi ağarırdı. Çünki xırda bir səhv ən azı bir ay təkqat maaş demək idi. Ən axırıncı adama çatdıqdan sonra mərkəzə qayıdar, danışmağa başlayardı. Ağarmaqda olan yığcam qırxılmış bığları və zəhmli sifəti var idi. Asta-asta danışardı. Hər bir sözünün şüurumzda əks-təsir göstərməsini gözləyərək. Mülkidə camaatın acından qırıldığını deyərdi. Təxris olub gedənlərdən misallar çəkərdi. Onlar acından ölürdü, onlar hərbiyə qayıtmaq üçün can atırdılar, hətta yalvarırdılar, ancaq ordu onları yaxına da buraxmırdı. Qədrini bilməliydik yediyimiz çörəyin və aldığımız maaşın. Hamı cərgədə gizlicə söyərdi. Onu, hərbini, iş rejimini. Ancaq içi mən qarışıq heç kim səsini yüksəltməzdi, “tüpürüm belə çörəyə də, maaşa da” deməzdi. “Balalarımız var” deyərdilər, - “onlara bir tikə çörək aparmalıyam. Axı onlar başa düşmür qüruru, vicdanı” – deyərdi əksəriyyəti. Allah olsaydı, həmin vaxtlarda hərbi hissənin üzərindən qalxan ah-naləni, söyüşləri, gözlərdəki o sönüklüyü, ümidsizliyi görməyə bilməzdi. Özüm daxil, hər zaman orda duranlara yazığım gələrdi. Elə indi də gəlir. Keçən dəfə statusumda yazmışdım. Hərbçilər (əsasən zabitlər) təqaüd almaq üçün və ömrünün son 15-20 ilini təminatlı yaşamaq üçün həyatının ən gözəl illərini hərbidə çürüdən yazıq adamlardır. Mən bilmirəm bu yazımdan sonra məni nə gözləyir. Həmin hərbçilərdən bir qismi məni onları təhqir etdiyim üçün sifarişlə məhkəməyə də verə bilər, ya da ki, mən sadəcə yerli-dibli yoxa çıxa bilərəm. Hətta haqlı səbəblərdən belə, mənim ən azı 5-10 il türmədə yatma ehtimalım var. Çünki nizamnamə var. Əmrə icra etmək söhbəti var. Və əmrin tərkibi nəzərə alınmır həmin an. Bəli, nizamnamə var. Əsgərlərə bizim əmr verməmizi təmin edir həm də həmin nizamnamə. Hər gün onlarca əsgər gəlir. İşçi qüvvədən, daşdan, ya da başqa yerlərdən. Xidmətdən yayınmağa çalışırlar. Onları başa düşürəm, ancaq hər gün hamısına “praktiki sağlam” yazıb göndərirəm. Üstünə acıqlanıram ki, əslində sənin heç nəyin yoxdur, saçokluq (xidmətdən boyun qaçırmaq – hərbi termin) eləmə. Üst-başları toz içində, şalvarlarının dizləri cırıq, sifətləri günəşdən yanıb. Hansı bölmədən xəstə olursa, bizdən artıq xidmət edən zabitlər (həmin əsgərin komandiri) gəlir ayağımıza, nə dərman lazımdırsa, alıb gətirəcəyini deyir, təki əsgər sağalsın, hospitala getməsin. Yoxsa ona toy tutacaqlar. Borclardan geriyə qalan 5-10 manatı ailəsinə xərcləməyib, əsgərin dərmanlarına verməyə razı olur. Mən evdə, həmin komandir isə hələ də tibb məntəqəsində əsgərin başının üstündə durur, hər dəqiqə xəstənin halıyla maraqlanır. Çünki evə gedə bilməz, daha yuxarı rəis belə əmr verib. Əsgərlərin də bundan sui-istifadə etdiyi olur. Hər zaman xalqın gözündə əsgər heyəti məzlum və əzilmiş olaraq bir yer tutur. Zabit, gizirlərin halı necədir deyə soruşan yoxdur. Axı onlar buna görə minimum 800 manat maaş alır. Canları çıxsın, şəxsi heyətin qeydinə qalsınlar. 5:45-də səhər idmanına gələn həmin adamlar gecə saat 12-yə qədər hərbi hissədə qalsın, işləsin. Bəs Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyası, istirahət hüququ, yaşamaq hüququ? Bunları deyənə elə bir ironiyayla gülərlər ki. Özünüzüelə yalnız və elə aciz, həm də elə gülünc vəziyyətdə görərsiniz ki. Borc demişkən, borcların nəyə görə olduğunu desəm, siz də deyinərsiniz. Məsələn, bu ay 100 manat əşya çantasına verəcəm. Bir dəfə alacam, vəssəlam, birdəfəlik getdi, daha ona pul vermək lazım olmayacaq. Amma gələn ay yenə nəsə çıxacaq, yenə borca girəcəm. Rəisimlə keçən dəfə bir dialoqumuz oldu. “Elə bilirsən, orduya gələnlər buranın necə bir yer olduğunu bilmirlər?” – soruşdu.

-       Bilirlər? – dedim.

-       Həm də qəşəng bilirlər.

-       Bəs siz bilirdiniz?

-       Mənim hərbiyə həmişə marağım olub

-       Bəs uşaqlarını whatsappda şəkillərlə böyüdənlər? Bəs 35 yaşında 50 yaşlı qocaya oxşayanlar? Ömrünü buralarda tükədənlər?

-       Axı ömür necəsə keçməlidir – dedi, yadıma Günel Mövludun “30 yaşın

şeiri” düşdü. Heç nə demədim. Bu gün onlardan biri əsgərə yemək verilməyəndə komandirlə dalaşdığını nəql etdi bizə. “Özün yemə, əsgərləri yedirt onlar ac qalırsa” – deyib komandir. Yemədiyini, hər gün ancaq bir stəkan şirin çay içdiyini deyib. “Onu da içmə” – deyib komandir cavabında və həmin hərbçi susub. “Deməyə söz tapmadım” – deyir, - “yanımdakı yuxarı rütbəlilərdən biri də mənim sözlərimi təkrarladı, əhəmiyyət verən olmadı”.

Mən dağda qalanda zabitlərdən biri evli idi, iki uşağı da varıydı, səkkiz ay ailəsini görməyəcəkdi. Məcbur qalıb, ora qalxmamıışdan qabaq ailəsini valideynlərinin yanına göndərmişdi. Aşağı düşəndə yenidən yanına gətirdi. Və təyyarədə keçən uşaqlıqlar yaşanır buralarda. Ən çoxu iki il eyni məktəbdə oxuyur bu uşaqlar. Atalarının həyatı kimi sərkərdan keçir onların uşaqlığı. Həyat yoldaşları qapıdan addımlarını çölə ata bilmirlər. Çünki yad yerdədilər. Hər gün birinin arvadının başqa kişinin altında tutulduğu vaxtlarda onların çölə çıxmağı üzlərinə neçə cüt gözün zillənməyi deməkdir. Uşaqlar atalarını, qadınlar kişilərini gözləyir buralarda. Sadəcə üzünü görməyə çatacaq həmin vaxt. Gəzmək üçün parkların olmadığı yerlərdə, onların həyatı sadəcə, evdən ibarətdir. Məhz bu səbəbdəndir ki, hərbçilər arzularını pensiyadan sonraya saxlayırlar. 45 yaşın imkan verdiyi arzular olur ancaq. Bir taksi almaq, evə iri bir televizor almaq, bir də divan-kreslo. Onda çempionlar liqasına, ya da dünya çempionatına ayaqlarını ayaqlarının üstünə aşıraraq baxa biləcəklər. Əllərində bir pensiya kartı olacaq sadəcə. İllərin silib apardığı gənclik təravəti, vaxtilə - nə vaxtsa olmuş qürurları, ancaq illərlə eşitdikləri təhqirlərin, acılamaların silib-süpürdüyü qürurları və itirilmiş həyatları. “Martin İden”də Martininə sevgilisi Ruth atasının şərikini misal çəkir. “Atamın yanında yazı yazmaqla başladı işə. Çox əziyyətlər gördü, ac qaldı, gecələri yatmadı, hətta mədəsində xəstəlik də yarandı. Ancaq indi çox varlıdır, atamın şərikidir. Sən də onun kimi ol” – deyir qız. Martin isə “varlıdır, bəli, ancaq yaşının bu çağında gənclik arzusuyla düşünə bilmir. Varlıdır, ancaq istədiyi yeməyi yeyə bilmir” – deyə cavab verir. Min manat pensiya alır, ancaq artıq ayaqları elə də sözünə baxmır, hərbidə tapdığı xəstəliklərlə boğuşur, bir vaxtlar həvəslə sevib aldığı qadın evlilər yataqxanasında qoyub gənclik illərini. Ən gözəl çağlarında əri ancaq axşamları və yorğun bir halda yanında olub... Ancaq min manat pensiya alır. Nə bilim. Onlar kimi olmamaq istəyimdəndir ki, diri qalmağa çalışıram bu ruhsuz yerlərdə. “Öz havandasan, həkim. Dünya sənə gözəldir” – deyirlər. Hərdən xəsis deyirlər, çünki onlarla hər həftəsonu keyfiyyətsiz araqları içib, sərxoş olmağa getmirəm. Ancaq necə bir evdə qaldığımı biləndə təəccüblənirlər. Qısaca bir neçə cümlə də sürücüm haqqında yazım. Üzündə uşaq ifadəsi var. Saflıq və təmizlik qonub gözlərinə. Kiməsə pislik etməyi bacarmayan, saf və sadəlövh biridir. Səhər alaqaranlıqda idmana gəlir, ardınca da maşınla ora-bura gedir. Gedəndə telefonda adını eşitmədiyim müğənnilərin mahnılarına qulaq asır. Və xidmət yerinə çatan kimi ona aid bir iş yoxdursa, yuxulayır. Zatən oyaq qalması mümkün deyil. Maşının dar və narahat salonunda başını qapıya dirəyir və ayaqlarını yığıb yuxuya gedir. Keşən dəfə uzun-uzun baxdım bu uşağa. Onun yatışına, indiyə qədər normal bir ömür yaşamaması oxunurdu üzündən. Və yaşamayacağı. Özümü o qədər günahkar hiss etdim ki. Nərmin Kamalın “Allahı bağışlama” şeirində dediyi kimi “Bağışla, mənim balam. Bağışla ki...” Bağışla, qardaş. Əlimi daşən altına qoymağa razı olan biri kimi, bağışla ki, sənə normal bir ömür verə bilməyəcəm. Sən bu güanhkarlar diyarında ən günahsızlardan birisən. Xəbərin yoxdur heç nədən. “Məktəb oxumamışam mən, həkim. Sən danışırsan, mənə maraqlı gəlir, amma dediklərinin çoxundan xəbərim yoxdur” – demişdi ondan bir gün sonra parkda ordu haqqında söhbət edəndə. Üzündə təbbəsüm və gözlərində utancaqlıq hissi ilə. Onun çəkdiyi və çəkəcəyi əzablarda günahkarldan biri də mənəm. Millətə nə vaxt normal bir şərait qura bildik ki, onlardan yeri gəldi-gəlmədi inciyirik, təhqir edirik? Nə zaman bir şeylər etməyə çalışdıq bu insanlar üçün? 22 yaşındakı bu oğlan nə vaxt məktəbə getdi, nə vaxt normal təhsil aldı, hələ üstəlik nə vaxt imkan oldu musiqi zövqünü, danışığını təkmilləşdirməyə? Niyə küsürük ki? Niyə təhqir edirik? Nə vaxt sevgilisi oldu, normal görüşə getdi? Niyə onda sevmədən evlənməyini qınayaq? Axı bu bədbəxtin işdən çıxmağa imkanı olmur. Yuxarı yerdə tanışı yoxdur, ona görə də ağır yerdə xidmət edir, axşam çıxır işdən. Yorğun olur. Bəs onda bunları bilirksə, bu umub-küsmələr kimədir? Onlaramı? Ya bizim eqomuz təmin olunur? Çox şey yaza bilərəm, tük ürpərdici şeylər. Amma yazmıram. Çünki qorxuram. Bilmədiyim bir şeyi yaşamaqdan. Qəfildən kimlərinsə gəlib məni aparmağından və yoxa çıxmaqdan. Vətən xaini deyiləm, ancaq belə bir damğayla həbsdə yatmaqdan qorxuram. Ancaq zaman-zaman ağılsızlıqlarım olur. Sırada yuxarıların o təhqirlərini, ironiyalarını eşidəndə özümü saxlaya bilmirəm.

Rəisimin dediyi şeyi təkrarlamaq istəyirəm: “axı ömür necəsə keçməlidir” Amma niyə məhz bu cür keçməlidir? Niyə gənclik arzularımız əngəllənməlidir? Kursant olan vaxtlarda hərbidən çıxmaq istəyəndə atam həmişə deyərdi ki, ağlın olsun, hərbi çox yaxşı yerdir. 25 il işləyəcəksən və bu 25 ildə sənin gənclik enerjin, çılğınlığın sönüb gedəcək, pulun olacaq, işin olacaq.

İndi onun dediklərini başa düşürəm. Hətta ara-sıra o torpaq yolla evə gələndə ürəyimə baxmağa macal tapıram. Hissizləşdiyimi görürəm, daha sevə bilmərəm kimi gəlir mənə. Ancaq bu, məni sevindirmir. Həyatıma nifrət etməyə səbəblərim çoxalır, atam gözümdə daha da günahkar biri olur.